Εναλλακτικές καλλιέργειες κηπευτικών - Η περίπτωση των άγριων χόρτων

Γράφει ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΚΟΥΜΙΑΝΑΚΗΣ

Αναπληρωτής Καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η ελληνική χλωρίδα είναι πλούσια σε πολλά είδη που λαχανεύονται και αποτελούν εδώ και πολλά χρόνια μέρος της μεσογειακής ή πιο ειδικά της κρητικής διατροφής που είναι γνωστό ότι αποτελεί παράδειγμα υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής για τον άνθρωπο.

Από ένα πολύ μεγάλο αριθμό φυτών που συμπεριλαμβάνει ο όρος "λαχανευόμενα" ωστόσο, μόνο ένας μικρός αριθμός έχει γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης με την έννοια της συστηματικής καλλιέργειάς τους από τους παραγωγούς και εντάσσεται στην κατηγορία των εναλλακτικών καλλιεργειών. Τα άγρια χόρτα ή αλλιώς τα λαχανευόμενα φυτά είναι όλα εκείνα τα φυτικά είδη που αυτοφύονται σε όλη την ελληνική επικράτεια και γίνονται αντικείμενο συλλογής και εκμετάλλευσης για τις ανάγκες της ανθρώπινης διατροφής. Η μεγάλη σπουδαιότητα των λαχανευόμενων εντοπίζεται κυρίως στην υψηλή θρεπτική αξία που έχουν και στο γεγονός της προσαρμογής τους συχνά σε αντίξοες συνθήκες.

Εκατοντάδες έρευνες έχουν δείξει την υψηλή διατροφική τους αξία, με μεγάλη περιεκτικότητα σε βιταμίνες αντιοξειδωτικά και χρήσιμα ανόργανα στοιχεία. Είναι εντυπωσιακό ότι ένα ταπεινό άγριο ραδίκι όπως το σταμναγκάθι, περιέχει εκτός των άλλων και Ω-3 λιπαρά οξέα. Το δεύτερο χαρακτηριστικό δίνει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης εδαφών που για κάποιο λόγο έχουν υποβαθμιστεί και δύσκολα θα μπορούσαν να βελτιωθούν οι φυσικές και χημικές ιδιότητές τους ώστε να χρησιμοποιηθούν σε μια συστηματική καλλιέργεια ενός άλλου απαιτητικού φυτού. Μερικά παραδείγματα που δείχνουν το πλεονέκτημα του δεύτερου αυτού χαρακτηριστικού των λαχανευόμενων είναι ο ζοχός που προσαρμόζεται σε βαριά εδάφη κακώς στραγγιζόμενα, η αλμύρα και το σταμναγκάθι που αντέχουν στη μεγάλη αλατότητα τόσο του εδάφους όσο και του νερού, η κάππαρη και η γαλατσίδα που προσαρμόζονται σε εδάφη με υψηλό ποσοστό ασβεστίου κ.ά.

Η προσπάθεια συστηματικής καλλιέργειας αρκετών λαχανευόμενων έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια και σε αυτό συνετέλεσε η υψηλή τιμή που έχουν και βέβαια η αντίστοιχη ζήτηση από τη μεριά των καταναλωτών, που αναζητούν υγιεινότερες διατροφικές συνήθειες μετά την «καταιγίδα» των έτοιμων φαγητών μικρής διατροφικής αξίας που έχουν εισέλθει στην καθημερινή διατροφή μας σαν αποτέλεσμα της αλλαγής του τρόπου ζωής κυρίως στις μεγάλες πόλεις. Ένας άλλος λόγος που οδήγησε στη συστηματική καλλιέργεια είναι και το γεγονός ότι ολοένα και λιγότεροι άνθρωποι στις πόλεις τουλάχιστον, αναζητούν στη φύση να συλλέξουν αυτοφυή φυτά που θα συμπληρώσουν τη διατροφή τους.

Στα πλαίσια της βιολογικής καλλιέργειας κηπευτικών, τα λαχανευόμενα αποτελούν μια σπουδαία λύση, δεδομένου ότι μπορεί να χρησιμοποιούνται:

 Ως φυτά εδαφοκάλυψης με στόχο την προστασία του εδάφους από διάβρωση.

 Μπορούν να ενταχθούν σε προγράμματα αμειψισποράς αυξάνοντας δυναμικά την προοπτική σχεδιασμού συστημάτων αποτελεσματικών, αφού η πλειάδα των ειδών και οικογενειών που ανήκουν, εξασφαλίζουν το μεγάλο ζητούμενο στην άσκηση της βιολογικής καλλιέργειας που είναι η βιοποικιλότητα.

 Μπορούν να αποτελέσουν μέρος της αντιμετώπισης ανεπιθύμητων ζιζανίων σε ένα αγρό ως φυτά ανθεκτικά και συνεπώς ανταγωνιστικά τους.

 Το σπουδαιότερο όμως πλεονέκτημα που έχουν είναι μια φυσική ανθεκτικότητα σε προσβολές εχθρών και ασθενειών που έχει αποκτηθεί με την προσπάθεια επιβίωσής τους στη φύση, αλλά και το σημαντικό γεγονός της προσαρμογής τους σε αντίξοες εδαφικές συνθήκες.

Μια άλλη προσφορά των ειδών αυτών είναι στην παράδοση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού ευρύτερα. Σε αυτό βοηθούν οι τοπικές ονομασίες που έχουν. Για παράδειγμα το σταμναγκάθι προήλθε από τη συνήθεια των Κρητικών να σκεπάζουν με το φυτό τις πήλινες στάμνες του νερού για προστασία από τη σκόνη και τα έντομα. Στις Κυκλάδες που επίσης αυτοφύεται ονομάζεται αλιφόνι, λέξη που προέρχεται από το λήμμα αλς (η θάλασσα του Ομήρου) και το λήμμα «φόνος» που υποδηλώνει στην αρχαία διάλεκτο ότι είναι στρογγυλό και το παρασύρει ο αέρας στην άμμο ή στα βράχια.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια συστηματική προσπάθεια -στο Εργαστήριο των Κηπευτικών Καλλιεργειών του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών- μελέτης της καλλιεργητικής συμπεριφοράς ενός σημαντικού αριθμού λαχανευόμενων, με στόχο να γίνει πιο προσιτή η συστηματική και γιατί όχι η βιολογική καλλιέργειά τους και να δειχθεί η προσαρμοστικότητά τους σε αντίξοες συνθήκες. Τα αποτελέσματα είναι άκρως ενθαρρυντικά και η έρευνα συνεχίζεται.