ΡΕΒΥΘΙΑ-Καταγωγή και διάδοση

Γράφει ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΥΓΟΥΛΑΣ

Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

ΡΕΒΥΘΙΑ-Καταγωγή και διάδοση

 Η καλλιέργεια των ρεβιθιών ήταν γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων στις περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο και υπάρχουν αρχαιολογικές ενδείξεις ότι στις περιοχές αυτές είχε αρχίσει να καλλιεργείται 3.000 - 4.000 χρόνια π.Χ.

 Η πρώτη γραπτή αναφορά για το ρεβίθι απαντάται στην Ιλιάδα του Ομήρου, στο 1.000 έως 800 π.Χ. Αναφορά στο ρεβίθι κάνουν και πολλοί άλλοι αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι συγγραφείς. Ο Θεόφραστος αναφέρει πως το ρεβίθι έχει βαθύ ριζικό σύστημα και αναπτύσσεται και σε αλατούχα εδάφη, ενώ ο Διοσκουρίδης το κατατάσσει στις υγιεινές τροφές. Ο Οράτιος το θεωρεί τροφή για τους φτωχούς, μια αντίληψη που εσφαλμένα επικρατεί ακόμα και σήμερα. Ο Πλίνιος προπαγανδίζει την κατανάλωση οσπρίων, όπως τα ρεβίθια, τα οποία αναφέρει ότι πωλούντο στους δρόμους της Ρώμης.

 Ο Δωδωναίος τον 16ο αιώνα, αναφέρει ότι τα ρεβίθια προκαλούν σεξουαλική διέγερση, σε αντίθεση με τις φακές και αυτός ήταν ο λόγος που στα μοναστήρια έτρωγαν φακές κατά τη διάρκεια των νηστειών και όχι ρεβίθια.

Κέντρο καταγωγής των ρεβιθιών θεωρείται η Δυτική Ασία και συγκεκριμένα η περιοχή του Καυκάσου και της Μικράς Ασίας. Από την περιοχή αυτή το ρεβίθι διαδόθηκε προς δυσμάς, στις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο και προς Ανατολάς, στην Ινδία.

Οικονομική σημασία – Χρησιμότητα

Στο χάρτη των οσπρίων σε παγκόσμια κλίμακα, τα ρεβύθια καταλαμβάνουν την τρίτη θέση μετά τα φασόλια και τα μπιζέλια. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις στον κόσμο ξεπερνούν τα 100 εκατ. στρέμματα και η παραγωγή τους 7 εκατ. τόνους.

Η πιο σημαντική χώρα παραγωγής ρεβιθιού είναι η Ινδία, ενώ άλλες αξιόλογες ρεβυθοπαραγωγικές χώρες είναι η Αιθιοπία, το Μεξικό και οι χώρες γύρω από τη Μεσόγειο (Ελλάδα, Ιταλία, Τουρκία, Ισπανία, Μαρόκο, Αλγερία, Ιράκ).

 Στις περιοχές που η καλλιέργεια είναι κατά βάση ξηρική (π.χ. Ινδία) οι μέσες στρεμματικές αποδόσεις δεν ξεπερνούν τα 60 χιλιόγραμμα, ενώ στις αρδευόμενες εκτάσεις (π.χ. Αίγυπτος) οι αποδόσεις μπορεί να είναι και τετραπλάσιες.

Στην Ελλάδα η καλλιέργεια του ρεβιθιού έχει περιορισθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι οι καλλιεργούμενες εκτάσεις από 165.000 στρέμματα το 1980 μειώθηκαν στις 30.000 στρέμματα το 2011. Ο όγκος παραγωγής, αντίστοιχα, μειώθηκε από 16.000 τόνους σε 4.500 τόνους, με τις ανάγκες της χώρας μας να καλύπτονται στο μεγαλύτερό τους ποσοστό από εισαγωγές.

Κατά την καλλιεργητική περίοδο 2011 (εσοδεία 2011) τα ρεβύθια καλλιεργήθηκαν περισσότερο στις περιφέρειες Θεσσαλίας (8.000 στρέμματα) Δυτικής Μακεδονίας (7.500 στρέμματα) και Στερεάς Ελλάδας (6.800 στρέμματα) και λιγότερο στις περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας (2.700 στρέμματα) και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (2.200 στρέμματα).

  Σε επίπεδο Νομών οι μεγαλύτερες εκτάσεις καλλιεργούνται κυρίως στους Νομούς Λάρισας, Φθιώτιδας, Γρεβενών και Κοζάνης και δευτερευόντως στους Νομούς Βοιωτίας, Τρικάλων, Θεσσαλονίκης και Ξάνθης.

Τα ρεβίθια χρησιμοποιούνται κυρίως για ανθρώπινη κατανάλωση και πολύ σπάνια για ζωοτροφή. Ένα μεγάλο πλεονέκτημα των ρεβιθιών είναι η υψηλή περιεκτικότητα και η καλή ποιότητα των πρωτεϊνών των σπόρων τους.

Σε μερικές ρεβιθοπαραγωγικές περιοχές χρησιμοποιούν για ανθρώπινη κατανάλωση τους πράσινους, άγουρους σπόρους των ρεβιθιών, το μεγαλύτερο όμως μέρος της παγκόσμιας παραγωγής χρησιμοποιείται και καταναλώνεται ως ξηρό όσπριο.

Από τις κοτυληδόνες των ξερών ρεβιθιών παράγεται και αλεύρι που βρίσκει διάφορες χρήσεις, όπως για την παρασκευή ενός είδους ψωμιού σε ανάμιξη με αλεύρι σιταριού (Ινδία). Το αλεύρι των ρεβιθιών χρησιμοποιείται ευρέως και στη ζαχαροπλαστική.

Το σημαντικότερο εμπορικό χαρακτηριστικό των ρεβιθιών, όπως και όλων των οσπρίων, είναι η βραστικότητα ή βραστερότητα. Το χαρακτηριστικό αυτό εξαρτάται από την ποικιλία και από τις εδαφικές και τις γενικές συνθήκες που επικράτησαν κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους.

Θεωρείται ότι σε χωράφια συνεκτικά και υγρά, αλλά και σε περιόδους παρατεταμένης ξηρασίας τα ρεβίθια γίνονται κακόβραστα, ενώ σε χωράφια βαθιά και καλά στραγγιζόμενα παράγονται καλόβραστα ρεβίθια. Μεγάλη σημασία έχει επίσης και η στιγμή της συγκομιδής. Τα ρεβίθια που συγκομίζονται λίγο πριν από την τέλεια ωρίμανσή τους και ξεραίνονται σε σκιερό χώρο γίνονται καλόβραστα, ενώ τα ρεβίθια που συγκομίζονται εντελώς ώριμα και ξερά είναι κακόβραστα.

Φυτοτεχνική σημασία - Προσαρμοστικότητα

Το ρεβίθι προσαρμόζεται καλά στα θερμά, ημίξηρα κλίματα. Σε όλες σχεδόν τις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο, αλλά και σε άλλες περιοχές της γης με παρόμοιο μεσογειακό κλίμα, όπως είναι η Καλιφόρνια, τα ρεβίθια καλλιεργούνται σε αξιόλογη έκταση. Από τη Μικρά Ασία μέχρι το Ιράν η καλλιέργεια των ρεβιθιών είναι συνεχής, ενώ στη βόρεια Ινδία τα ρεβίθια καταλαμβάνουν το 60% των καλλιεργούμενων με ψυχανθή εκτάσεων.

Οι απαιτήσεις των ρεβιθιών σε θερμοκρασία, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της άνθησης και της ωρίμανσης των λοβών, είναι υψηλές, ενώ είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις χαμηλές θερμοκρασίες.

Λόγω των μικρών απαιτήσεών τους σε υγρασία μπορεί να αναπτυχθούν και σε πολύ ξηρά περιβάλλοντα, ενώ σε βροχερές χρονιές η καλλιέργεια μπορεί να υποστεί σοβαρές ζημιές ή και να εκμηδενιστεί η παραγωγή καρπού από ασθένειες, όπως η ασκοχύτωση και η φουζαριακή μάρανση, που ευνοούνται από βροχερό περιβάλλον. Βροχές και υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία κατά την περίοδο της άνθησης οδηγούν σε μειωμένη καρπόδεση. Μείωση της παραγωγής και της ποιότητας των καρπών προκαλούν επίσης οι συννεφιασμένες ημέρες κατά τη διάρκεια της άνθησης.

Από πλευράς εδάφους τα ρεβίθια δεν είναι καθόλου απαιτητικά και γι’ αυτό μπορούν να καλλιεργηθούν σε μια μεγάλη ποικιλία εδαφικών τύπων. Καλύτερα εδάφη θεωρούνται τα μέτρια έως βαριά, που δεν νεροκρατούν.

Άξιο λόγου είναι ότι σε πολύ γόνιμα εδάφη η καρπόδεση είναι πενιχρή. Τέλος, ανάμεσα στα καλλιεργούμενα όσπρια τα ρεβίθια είναι τα πιο ανεκτικά στην αλκαλικότητα και στην αλατότητα του εδάφους.

Τεχνική καλλιέργειας

Το ρεβίθι είναι ανοιξιάτικο φυτό που μπορεί όμως να σπέρνεται και το φθινόπωρο σε περιοχές που οι θερμοκρασίες τον χειμώνα είναι ήπιες.

Σπορά

Σε πολλές χώρες γύρω από τη Μεσόγειο η ανοιξιάτικη σπορά γίνεται από το Φεβρουάριο μέχρι και τον Απρίλιο. Στην Ελλάδα το μεγαλύτερο μέρος των καλλιεργούμενων εκτάσεων σπέρνεται νωρίς την άνοιξη. Αν και οι σπόροι του ρεβιθιού αρχίζουν να βλαστάνουν στους 5^οC η πιο ευνοϊκή θερμοκρασία φυτρώματος είναι γύρω στους 20^οC.

 Η σπορά του ρεβιθιού σε πολλές αναπτυσσόμενες περιοχές της γης γίνεται στα πεταχτά ή χύδην με το χέρι. Στις προηγμένες χώρες η σπορά γίνεται με σπαρτικές μηχανές σε γραμμές που απέχουν μεταξύ τους 20-40 εκατοστά. Για ένα στρέμμα απαιτούνται 5-14 χιλιόγραμμα σπόρου, ανάλογα με το μέγεθός του. Το βάθος σποράς συνήθως κυμαίνεται στα 5 εκατοστά.

Ανόργανη λίπανση

Το ρεβίθι παρά το γεγονός ότι είναι ψυχανθές συνήθως δεν ωφελείται από τα αζωτοβακτήρια, αφού αυτά δεν αναπτύσσουν συμβιωτικές δράσεις με άλλα ψυχανθή και έτσι οι πιθανότητες να υπάρχουν σε ένα έδαφος στο οποίο για πρώτη φορά καλλιεργείται το ρεβίθι είναι περιορισμένες. Επομένως η καλλιέργεια χρειάζεται την προσθήκη 3-5 χιλιογράμμων αζώτου στο στρέμμα. Απαιτούνται επίσης 2,5-3,5 χιλιόγραμμα φωσφόρου στο στρέμμα, σε εδάφη φτωχά σε φώσφορο.

Άρδευση

Σε πολλές περιοχές της γης (και στη χώρα μας) τα ρεβίθια καλλιεργούνται ως ξηρικά. Κάτω από πολύ ξερές συνθήκες άρδευση των ρεβιθιών έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση των αποδόσεων. Προσοχή χρειάζεται στην υπεράρδευση και στο να μη νεροκρατεί το χωράφι, γιατί προάγεται η εκδήλωση φουζαριώσεων (ασθενειών μυκητολογικών).

Συγκαλλιέργεια

Σε μερικές χώρες, όπως η Ινδία, τα ρεβίθια συγκαλλιεργούνται με άλλα φυτά και κυρίως με σιτάρι. Τα ρεβίθια όμως συγκαλλιεργούνται και με πολλά άλλα φυτά, όπως το κριθάρι, το λινάρι, το σόργο, τα λαθούρια κ.ά. Στη χώρα μας το ρεβίθι δεν συγκαλλιεργείται.

Συγκομιδή

Τα ρεβίθια συνήθως συγκομίζονται με το χέρι. Τα ώριμα φυτά (κίτρινα ή ξεραμένα) κόβονται στην επιφάνεια του εδάφους ή ξεριζώνονται. Στη συνέχεια γίνονται δεμάτια ή σωροί και μεταφέρονται στους χώρους αποξήρανσης και αλωνισμού. Η συγκομιδή γίνεται και με θεριζαλωνιστικές μηχανές (π.χ. σιταριού) στις οποίες έχουν γίνει οι κατάλληλες ρυθμίσεις.

Σύνθεση και θρεπτική αξία

Η περιεκτικότητα των ξερών ρεβιθιών σε νερό κυμαίνεται από 8-13%, σε αζωτούχες ενώσεις από 20-30%, σε υδατάνθρακες από 55-65%, σε λιπαρές ουσίες από 4-6%, σε ινώδεις ουσίες από 2-4% και σε τέφρα από 2-3%.

Η θρεπτική αξία των ρεβιθιών είναι ιδιαίτερα μεγάλη παρά το γεγονός ότι σε πολλές χώρες επικρατεί η αντίληψη ότι πρόκειται για ένα ευτελές προϊόν. Η ποιότητα των πρωτεϊνών τους είναι ιδιαίτερα υψηλή και τα ρεβίθια αποτελούν ένα εξαιρετικό συμπλήρωμα στην πρωτεϊνούχο διατροφή των παιδιών.

Από τα ουσιώδη αμινοξέα η ιστιδίνη βρίσκεται σε μεγαλύτερη συγκέντρωση στα ρεβίθια σε σύγκριση με το μητρικό γάλα. Η περιεκτικότητα των ρεβιθιών σε κυστίνη είναι περισσότερο από επαρκής, ενώ σε μεγαλύτερες ποσότητες απαντώνται η φαινυλανίνη και η τυροσίνη.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι σε σύγκριση με πολλά άλλα όσπρια και καρποδοτικά ψυχανθή, η περιεκτικότητα της πρωτεΐνης των ρεβιθιών σε αμινοξέα είναι υψηλότερη.