Αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά: Δεκαεφτά λύσεις για καλύτερη υγεία

Γράφουν οι γεωπόνοι

ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΥΓΟΥΛΑΣ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΥΤΡΟΥ - ΑΥΓΟΥΛΑ

Τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά αποτελούν μια μεγάλη κατηγορία του φυτικού βασιλείου, με ιδιαίτερη θέση στη συνείδηση των ανθρώπων όλων των λαών και εποχών. Τα πρώτα γιατί μας προμηθεύουν τα αιθέρια έλαιά τους, πολύτιμα συστατικά της αρωματοποιίας και τα δεύτερα για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Πολλά από αυτά είναι πολύτιμα και κατάλληλα για την αρωματοποιία και για τη φαρμακευτική.

Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν όλα σχεδόν τα γνωστά αρωματικά φυτά σαν αρτύματα (μπαχαρικά) που ήταν αναπόσπαστο τμήμα της ζωής τόσο των πλουσίων, όσο και των απλών ανθρώπων. Αρωματικά φυτά χρησιμοποιούσαν επίσης για ενίσχυση της γεύσης των κρασιών, τα αρτύματα δε ήταν πολύ επιθυμητά δώρα. Από την άλλη μεριά, οι θεραπευτικές ιδιότητες πολλών από τα φυτά αυτά ήταν γνωστές ήδη από την αρχαιότητα.

Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά τις θεραπευτικές ιδιότητες ορισμένων από τα σημαντικά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά της πλούσιας ελληνικής χλωρίδας.

Γλυκάνισος

Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι θεωρούσαν ως αφροδισιακό (διεγερτικό) συγχρόνως δε πίστευαν ότι διατηρεί τη νεανικότητα και διώχνει τα κακά όνειρα όταν τοποθετηθεί κάτω από το μαξιλάρι τη νύχτα. Πίστευαν επίσης ότι για να είναι άνετο ένα ταξίδι μεγάλων αποστάσεων οι ταξιδιώτες έπρεπε να πίνουν ποτά με γλυκάνισο. Ο Ιπποκράτης, πατέρας της Ιατρικής, πίστευε ότι ο γλυκάνισος σταματούσε το φτάρνισμα. Αργότερα ο Πλίνιος το συνιστούσε εναντίον της υδρωπικίας, του πονοκεφάλου, της δυσπεψίας, της δυσεντερίας, της οσφυαλγίας, του ρίγους, του φταρνίσματος και άλλων ασθενειών. Ο ίδιος αναφέρει ότι οι γυναίκες που επρόκειτο να γεννήσουν είχαν εύκολο τοκετό, όταν μύριζαν γλυκάνισο.

Δάφνη

Για την καταπολέμηση των ψειρών και των ακάρεων στα ζώα χρησιμοποιούσαν παλαιότερα αφεψήματα ή εκχυλίσματα φύλλων της δάφνης του Απόλλωνα. Τα φύλλα αυτά ο Διοσκουρίδης τα θεωρούσε αφιδρωτικά και εμμηναγωγά. Στη λαϊκή φαρμακολογία θεωρούνται αντιρευματικά και τονωτικά της λειτουργίας της πέψης.

Δενδρολίβανο

Το δενδρολίβανο στη λαϊκή φαρμακολογία αναφέρεται ως τονωτικό, σπασμολυτικό, χωνευτικό, χολαγωγό, εμμηναγωγό, εκτρωτικό, αντιρευματικό κ.ά. Αντενδείκνυνται οι μεγάλες δόσεις γιατί προκαλούν σοβαρές δηλητηριάσεις.

Δίκταμος ή δίκταμνο

Τον δίκταμο ή δίκταμνο που αυτοφύεται παγκόσμια μόνο στην Κρήτη και είναι γνωστός με τα κοινά ονόματα αδίχταμος, ατίταμος, έρωντας, λιβανόχορτο, μαλλιαρόχορτο, στοματόχορτο, τίταμο κ.ά. Ο Ιπποκράτης τον χρησιμοποιούσε εναντίον παθήσεων του στομάχου και του πεπτικού συστήματος, της σπλήνας, των ρευματισμών, των αρθριτικών, της μήτρας και της δυστοκίας. Ευκάλυπτος Το αιθέριο έλαιο του ευκαλύπτου είναι ιδανικό για τη θεραπεία της δύσπνοιας και των κρυολογημάτων και γι’ αυτό και χρησιμοποιείται ευρύτατα στη σύγχρονη φαρμακευτική.

Θυμάρι

Το θυμάρι χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική σαν αντισηπτικό λόγω της περιεκτικότητάς του σε θυμόλη που έχει ισχυρές αντισηπτικές ιδιότητες. Αναφέρεται επίσης ως αποσμητικό, ανθελμινθικό, τονωτικό, αντισπασμωτικό, χωνευτικό και εμμηναγωγό. Κάππαρη Οι φλοιοί των ριζών της κάππαρης χρησιμοποιούνται στη λαϊκή φαρμακολογία εναντίον της υδρωπικίας, της αναιμίας, της ατονίας και της αρθρίτιδας. Τα μπουμπούκια της κάππαρης επίσης θεωρούνται ως διουρητικά και χρησιμοποιούνται εναντίον της αρτηριοσκληρώσεως, του κρυολογήματος και της ατονίας.

Κρίνος

Οι βολβοί του κρίνου (κρίνος της Παναγίας ή βουρλοπίδι) χρησιμοποιούνται από το λαό σαν μαλακτικό.

Κύμινο

Το κύμινο στη λαϊκή φαρμακευτική θεωρείται ως ευστόμαχο. Χρησιμοποιείται ακόμα εναντίον της διάρροιας και της δυσεντερίας. Λεβάντα Στη σύγχρονη φαρμακευτική η λεβάντα χρησιμοποιείται ως τονωτικό, αντιασθματικό και αντικαταρροϊκό.

Μάραθος

Από την εποχή του Ιπποκράτη οι καρποί του μάραθου χρησιμοποιούνται σαν ορεκτικοί, διουρητικοί και αντιπυρετικοί.

Μαντζουράνα

Το αιθέριο έλαιο της μαντζουράνας χρησιμοποιείται στη σύγχρονη φαρμακευτική γιατί θεωρείται ότι έχει αντισπασμωδικές, αντισηπτικές, αντινευραλγικές, αντικεφαλαλγικές και άλλες ιδιότητες.

Μελισσόχορτο

Το μελισσόχορτο, ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης το αναφέρουν ως μελισσόφυλο. Τις φαρμακευτικές του ιδιότητες προδίδει και το επιστημονικό του όνομα - «Μέλισσα η φαρμακευτική». Το αφέψημά του θεωρείται ότι είναι εναντίον των νευρικών παθήσεων, της υποχονδρίας, της υστερίας, των ιλίγγων, των χρονίων κατάρρων και των ρευματισμών. Στη σύγχρονη φαρμακευτική χρησιμοποιείται ως αντιμικροβιοκτόνο επειδή περιέχει μεγάλη ποσότητα κιτράλης στην οποία πολλοί μικροοργανισμοί είναι ευπαθείς.

Ρίγανη

Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε τη ρίγανη για τη θεραπεία παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος, της γαστραλγίας κ.ά. Πολλά αναφέρουν γι’ αυτήν και οι μεταγενέστεροι του Ιπποκράτη, Θεόφραστος και Διοσκουρίδης ο Αναζαρβέας. Ο τελευταίος στο έργο του «Περί ύλης ιατρικής». Η παράδοση της χρησιμοποίησης της ρίγανης για θεραπευτικούς σκοπούς συνεχίστηκε και μετά και έφτασε μέχρι την εποχή μας. Έτσι, ο πατέρας της «ερμητικής» ιατρικής Παράκελσος την χρησιμοποίησε για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων, ενώ ο λαός τη θεωρεί φυτό τονωτικό, ευστόμαχο, διεγερτικό, διουρητικό, καθαρτικό, εμμηναγωγό και ανθελμινθικό. Αναφέρεται ακόμη ως φάρμακο κατά της ψωρίασης, της επιληψίας, της τερηδόνας, των κολικών, αλλά και για το φύτρωμα μαλλιών. Οι παραπάνω θεραπευτικές ιδιότητες οφείλονται στις πολυφαινολικές ενώσεις, στις πικραντικές ουσίες και στο αιθέριο έλαιο (ριγανέλαιο) που περιέχει η ρίγανη.

Το ριγανέλαιο λαμβάνεται με απόσταξη και αποτελεί μίγμα διαφόρων οργανικών ουσιών, με σημαντικότερη και σπουδαιότερη την καρβακρόλη. Η ξηρή δρόγη (βλαστός, φύλλα, άνθη) περιέχει 3-5% ριγανέλαιο, το οποίο χρησιμοποιείται και ως φυσικό αντιβιωτικό σε σιτηρέσια παχυνόμενων μικρών ζώων, π.χ. παχυνόμενων χοιριδίων. Η ποσότητα και η χημική σύνθεση του ριγανέλαιου ποικίλει μεταξύ των διαφόρων ειδών ή τύπων της ρίγανης. Η περιοχή (κλίμα, έδαφος, υψόμετρο) επηρεάζει επίσης την ποσότητα και την ποιότητά του.

Σπάρτο ή σπάρτιο

Το σπάρτο ή σπάρτιο ήταν γνωστό από την αρχαιότητα και πιθανόν να είναι το λινόσπαρτο του Θεόφραστου. Οι βλαστοί του περιέχουν το αλκαλοειδές σπαρτεΐνη που έχει τονωτικές ιδιότητες. Γενικώς το σπάρτο θεωρείται ως διουρητικό, καθαρτικό και εμμηναγωγό, ενώ αναφέρεται ότι χρησιμοποιείται εναντίον του ζαχαρώδους διαβήτη και της λευκωματουρίας. Ύσσωπος Φαρμακευτικό φυτό είναι και ο ύσσωπος, που θεωρείται τονωτικό του στομάχου, ανθελμινθικό και εναντίον παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος. Η Καθολική Εκκλησία χρησιμοποιεί τον ύσσωπο για ράντισμα στις μεγάλες θρησκευτικές τελετές της.

Φασκόμηλο

Οι Λατίνοι ονόμαζαν το φασκόμηλο ιερό φυτό και το θεωρούσαν το καλύτερο φάρμακο εναντίον του θανάτου. Στην αρχαία εποχή το θεωρούσαν τονωτικό, διεγερτικό του νευρικού συστήματος και ευστόμαχο. Στη λαϊκή φαρμακευτική θεωρείται ότι διευκολύνει την πέψη, επιταχύνει την κυκλοφορία του αίματος και μετριάζει τον ερεθισμό του νευρικού συστήματος. Είναι διουρητικό, αντισπασμωδικό, κατευναστικό, αντιαιμορραγικό, στυπτικό, αντιβηχικό, αντιαρθριτικό κ.ά. Στο παρελθόν το χρησιμοποιούσαν για τόνωση των φυματικών και εναντίον των διαρροιών και των λευκορροιών. Από το λαό χρησιμοποιείται σε επιθέματα για τη θεραπεία ελκών και για τις παθήσεις του λαιμού και του φάρυγγα.

Τίλιο (φλαμουριά)

Το τίλιο (φλαμουριά) είναι παλιό, οικογενειακό φάρμακο, που το χρησιμοποιούσαν για την ανακούφιση από το βήχα και τη βραχνάδα. Στη λαϊκή φαρμακευτική αναφέρεται ως αντιβηχικό, εφιδρωτικό, σπασμολυτικό, μαλακτικό και εναντίον του κατάρρου των αναπνευστικών οδών. Συνήθως χρησιμοποιούνται τα άνθη, αλλά και τα παράνθια φύλλα (βράκτια) που θεωρούνται επίσης ευστόμαχα. Ο μαλακός εσωτερικός ιστός του κορμού χρησιμοποιούνταν από τους αρχαίους ως αντισηπτικό, αλλά και για την επούλωση πληγών. Η φλαμουριά είναι δέντρο γνωστό και ως φιλύρα, φλαμούρι, λίπα, φιλουριά και σφεντάμι.