Βιολογική καλλιέργεια ελιάς

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΥ

αναδημοσίευση απο την Παραγωγη τ.38

Η ελαιοκαλλιέργεια έχει τεράστια ιστορική, οικονοµική και περιβαλλοντική σηµασία, γι’ αυτό και είναι βαθιά ριζωμένη στις παραδοσιακές συνήθειες κάθε παραγωγού. Είναι άριστα συνδεδεµένη µε την περιβαλλοντική πολιτική για αειφόρο ανάπτυξη της γεωργίας. Επιπλέον ενισχύει τον πολυδιάστατο ρόλο της γεωργίας, προσφέροντας προϊόντα των οποίων η αξία της παραγωγής δεν υπολογίζεται µόνο σε χρήµα.

Αντίθετα, το ελαιόδεντρο εκτιµάται όλο και περισσότερο για την ιστορική του σηµασία, τη συµβολή του στην οµορφιά του τοπίου, στη βιοποικιλότητα, στην προστασία του περιβάλλοντος και στην υγιεινή διατροφή του σύγχρονου ανθρώπου.

Όσοι εµπλέκονται στην αλυσίδα παραγωγής και εµπορίας των ελαιοκοµικών προϊόντων, προσδίδουν όλο και περισσότερη σηµασία στην πιο πάνω εικόνα του ελαιόδεντρου. Πιστεύουν ότι η ποιότητα των ελαιοπροϊόντων µπορεί να είναι καλύτερη, δίνοντας ιδιαίτερη σηµασία στην καλλιέργεια και χρησιµοποιώντας µεθόδους που είναι φιλικές προς το περιβάλλον.

Η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς βασίζεται σε µεθόδους αναζωογόνησης του εδάφους του ελαιώνα, στην ανακύκλωση των υποπροϊόντων και άλλων διαθέσιµων οργανικών υλικών, αλλά και στην αναπαραγωγή και προστασία του περιβάλλοντος. Είναι η µέθοδος ελαιοπαραγωγής που στοχεύει στην παραγωγή µιας άριστης ποιότητας ελαιόλαδου, απαλλαγµένου από υπολείµµατα αγροχηµικών, που υποσκάπτουν την υγεία και περιορίζει τη µόλυνση µε αγροχηµικά του εδάφους, του νερού και του αέρα. Συντελεί στη διατήρηση της ποικιλότητας πολύτιµων φυτών, ζώων και γενετικού υλικού.

Δημιουργία ελαιώνα βιολογικής παραγωγής

Για την κατάλληλη τοποθεσία, πριν τη δηµιουργία ή εγκατάσταση νέου ελαιώνα βιολογικής παραγωγής, είναι απαραίτητο να µελετηθούν και συνεκτιµηθούν οι εδαφοκλιµατολογικές συνθήκες της περιοχής. Τοποθεσίες µε περιορισµένη ηλιοφάνεια, µακρές περιόδους σκίασης και παγετόπληκτες περιοχές πρέπει όσο το δυνατόν να αποφεύγονται. Παραθαλάσσιες περιοχές, αλλά και περιοχές που επικρατεί δροσερός καιρός και υψηλή σχετική υγρασία κατά τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς κυρίως µήνες δεν πρέπει να προτιµούνται, γιατί τέτοιες περιοχές ευνοούν υψηλές προσβολές από το δάκο.

Μεγάλης σηµασίας επίσης είναι η αρχή ότι η τοποθεσία που θα εγκατασταθεί η βιολογική καλλιέργεια να µην επηρεάζεται από συµβατικούς ελαιώνες. Σε επικλινή τοποθεσία πρέπει να ληφθούν µέτρα προστασίας από µεταφορά νερών βροχής από συµβατικούς ελαιώνες ή άλλων συµβατικών καλλιεργειών. Επίσης, αν είναι δυνατό, η φυτεία να είναι αποµονωµένη µε υψηλό φυσικό ανεµοθραύστη, έτσι ώστε να µην επηρεάζεται από ψεκασµούς που θα διενεργούνται σε συµβατικούς ελαιώνες ή σε άλλες καλλιέργειες.

Επιλογή εδαφών και µέτρα διόρθωσής τους

Βασικό µέληµα κάθε βιοκαλλιεργητή ελιάς είναι -από την αρχή της µετατροπής ή της εγκατάστασης του ελαιώνα βιολογικής παραγωγής- να κάνει όλες εκείνες τις ενέργειες για να βελτιώσει σηµαντικά τις φυσικές και χηµικές ιδιότητες του εδάφους για κανονική θρέψη και ανάπτυξη των δέντρων. Πρέπει να έχουµε υπόψη µας ότι το έδαφος είναι ένας ζωντανός οργανισµός, µε πλήθος σηµαντικών βιολογικών διεργασιών, που µπορούν να δίνουν τροφή στα ελαιόδεντρα.

Βαρειά εδάφη, µε περιορισµένη συγκέντρωση οργανικής ουσίας, δεν βοηθούν τα ελαιόδεντρα να αναπτυχθούν και να αποδώσουν ικανοποιητικά. Βαρειά και συνεκτικά εδάφη που συγκρατούν αρκετή υγρασία προκαλούν σηψιρριζίες στα ελαιόδεντρα και περιορίζουν ή παρεµποδίζουν την πρόληψη διαφόρων θρεπτικών στοιχείων. Εδάφη φτωχά σε οργανική ουσία διορθώνονται, είτε µε την προσθήκη οργανικής ουσίας είτε ζωικής κοπριάς είτε µε την εφαρµογή χλωρής λίπανσης, που γίνεται µε την ενσωµάτωση στο έδαφος µείγµατος ψυχανθών (βίκος, κουκιά, µπιζέλι κ.λπ.) µε αγρωστώδη φυτά, µε στόχο την αύξηση της οργανικής ουσίας και του αζώτου. Η χλωρή λίπανση είναι η πλέον φθηνή µέθοδος λόγω των πλεονεκτηµάτων που παρέχει τόσο στο οικολογικό σύστηµα (µη εξάρτηση στο εισαγόµενο ακριβό σύστηµα οργανικής ουσίας), αλλά και από πλευράς καλλιεργητικής (ανταγωνισµός µε κάποια ζιζάνια κ.λπ.). Επίσης, η προσθήκη οργανικής ουσίας στο έδαφος βελτιώνει τη δοµή του, κάνει πιο εύκολη την καλλιέργεια του εδάφους από τα γεωργικά µηχανήµατα και επιτρέπει την καλύτερη απορρόφηση και συγκράτηση της υγρασίας.

Εγκατάσταση ελαιώνα και ποικιλίες

Τα ελαιόδεντρα του βιολογικού ελαιώνα πρέπει να είναι φυτεµένα σε κανονικές αποστάσεις. Η πυκνή φύτευση δεν βοηθά τον κανονικό αερισµό τους. Στην αραιή φύτευση δεν γίνεται οικονοµική εκµετάλλευση ολόκληρης της έκτασης του εδάφους. Τα ελαιόδεντρα είναι προτιμότερο να έχουν έναν κορµό µε κανονικό ύψος, ώστε να διευκολύνονται οι αναγκαίες καλλιεργητικές φροντίδες και ο κανονικός αερισµός.

Οι καταλληλότερες ποικιλίες για βιοκαλλιέργεια θεωρούνται εκείνες που παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στους εχθρούς και στις ασθένειες, και είναι προσαρµοσµένες στις εδαφοκλιµατικές συνθήκες της κάθε περιοχής. Ποικιλίες εµβολιασµένες στην αγριοελιά παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στις ασθένειες εδάφους και αναπτύσσουν µεγάλο ριζικό σύστηµα. Οι ποικιλίες «Κορωνέικη», «Ντόπια λαδοελιά» και δευτερευόντως η «Πικουάλ» παρουσιάζουν αρκετή ανθεκτικότητα στους εχθρούς και στις ασθένειες.

Για παραγωγή βρώσιµων ελιών, καλές θεωρούνται οι ποικιλίες «Ντόπια λαδοελιά», η «Καλαµών» και η «Μαντζανίλο».

Θρεπτικές απαιτήσεις των ελαιόδεντρων

Σηµαντικές ποσότητες από τα κύρια θρεπτικά στοιχεία αζώτου, φωσφόρου και καλίου αποµακρύνονται κάθε χρόνο από τον ελαιώνα, λόγω των αναγκών του φυτού για βλαστική ανάπτυξη και παραγωγή. Είναι φυσικό όταν οι αποµακρυνόµενες ποσότητες είναι µεγαλύτερες από τις διαθέσιµες να σηµειωθεί µείωση στην παραγωγή, εκτός αν αυτά τα στοιχεία συµπληρωθούν.

Η ποσότητα των στοιχείων που πρέπει να προστεθούν στο έδαφος κάθε ελαιώνα εξαρτάται από τον τύπο του εδάφους, τα διαθέσιµα αποθέµατα, την ακολουθούµενη πρακτική καλλιέργειας (κλάδεµα, άρδευση κ.λπ.) και την παραγωγή του έτους.

Κατά συνέπεια δεν είναι δυνατό να καταλήξει κανένας σε κάποια ιδανική στρατηγική λίπανσης που να ισχύει σε όλες τις συνθήκες, µπορεί όµως να ξεχωρίσει κάποιες γενικές κατευθύνσεις. Πιο σηµαντική παράµετρος είναι πάντοτε οι θρεπτικές απαιτήσεις της καλλιέργειας, στην προκειµένη περίπτωση της ελιάς. Πρώτο µέληµα είναι η αναπλήρωση -τουλάχιστον- των θρεπτικών στοιχείων που αποµακρύνθηκαν µε τη συγκοµιδή και το κλάδεµα.

Έχει βρεθεί ότι κατά µέσο όρο 100 κιλά ελαιόκαρπου, αποµακρύνουν από το έδαφος: 0,9 κιλά Αζώτου (Ν), 0,2 κιλά Φωσφόρου (Ρ), 1,0 κιλό Κάλι (Κ) και 0,4 κιλά Ασβέστιο (Ca).

Πρέπει να συνεκτιµηθεί και µια ποσότητα θρεπτικών στοιχείων που δεσμεύεται στο έδαφος, σε µη αφοµοιώσιµη µορφή (κυρίως σε Φωσφόρο και Κάλι) ή ακόµη χάνεται µε έκπλυση προς τα κατώτερα στρώµατα του εδάφους, κυρίως σε Άζωτο.

Τρόποι λίπανσης

Η λίπανση του βιολογικού ελαιώνα στοχεύει στη βελτίωση της παραγωγικότητας του εδάφους και στη στρατηγική που εξασφαλίζει µακροχρόνια βελτίωση της υφής και δοµής του εδάφους, παράλληλα µε την αύξηση της γονιµότητάς του.

Η λίπανση της ελιάς θα πρέπει να βασιστεί σε ένα πρόγραµµα διατήρησης και αναζωογόνησης του εδάφους των ελαιώνων. Το πρόγραµµα αυτό, στηρίζεται κυρίως στην εφαρµογή της µεθόδου της χλωρής λίπανσης µε ψυχανθή, αγρωστώδη ή και µείγµατα, στην προσθήκη κοµπόστας από οργανικά υλικά, καθώς και στην προσθήκη ζωικής κοπριάς, η οποία απαραίτητα προέρχεται από ζώα πρώτιστα βιολογικής ή ακόµα εκτατικής εκτροφής.

Οργανική λίπανση: Οικονοµικός και πρακτικός τρόπος λίπανσης του βιολογικού ελαιώνα είναι η παρασκευή κοµπόστας, χρησιµοποιώντας τα φυτικά υπολείµματα του ελαιώνα µε κοπριά από βιολογικής ή εκτατικής εκτροφής ζώα.

Ένας τρόπος παρασκευής οργανικής κοµπόστας είναι η χρησιµοποίηση των φύλλων ελιάς από τα ελαιοτριβεία, µαζί µε ένα ποσοστό 10-20% περίπου κοπριά αιγοπροβάτων. Η κατασκευή αυτού του τύπου οργανικής κοµπόστας στοιχίζει, γι’ αυτό χρησιµοποιείται συνήθως τα πρώτα 3-4 χρόνια µετατροπής του ελαιώνα σε βιολογικό. Τα επόµενα χρόνια µπορούν να χρησιµοποιηθούν φύλλα ελιάς και άλλα φυτικά υπολείµµατα, µαζί µε 20-40% ελαιολύµατα από τις δεξαµενές των ελαιουργείων. Ως γνωστό τα απόβλητα των ελαιοτριβείων έχουν καλή περιεκτικότητα σε διάφορα θρεπτικά στοιχεία, σε οργανική ουσία και σε µικροοργανισµούς.

Η καλύτερη περίοδος τοποθέτησης της κοµπόστας είναι αµέσως µετά τη συγκοµιδή. Για κάθε δεκάριο συστήνονται κατά µέσο όρο 2 κυβικά µέτρα κοµπόστας. Η λίπανση συµπληρώνεται µε την ενσωµάτωση της φυσικής βλάστησης του ελαιώνα, µε την ενσωµάτωση των φύλλων και κλαδιών πάχους µέχρι 5 εκ., που θρυµµατίζονται µε την καλλιέργεια, µε τη χρήση ειδικών µηχανικών εργαλείων-θρυµµατιστών, καθώς και µε τη χρήση των απόνερων των ελαιοτριβείων.

Η καταστροφή της φυσικής βλάστησης (αγριόχορτων) γίνεται µε µηχανική καλλιέργεια ή στα µέρη που δεν µπορεί να εργαστεί το τρακτέρ, µε χορτοκοπτική µηχανή πλάτης. Η καλλιέργεια του εδάφους γίνεται αµέσως µετά το κλάδεµα και την τοποθέτηση της οργανικής κοµπόστας, έτσι ώστε µε την καλλιέργεια να γίνεται και ενσωµάτωση της στο έδαφος. Οι πιο πάνω ποσότητες έχουν στόχο τη γενική κάλυψη των αναγκών και το λεγόµενο «χτίσιµο» της γονιµότητας του εδάφους.

Οι χηµικές αναλύσεις εδάφους δείχνουν την εικόνα των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος, ενώ η φυλλοδιαγνωστική το επίπεδο των θρεπτικών στοιχείων που µπόρεσε να προσβάλει το φυτό.

Χρόνος και τρόπος εφαρµογής: Πιο κατάλληλη εποχή για την προσθήκη θρεπτικών στοιχείων είναι το φθινόπωρο, από την άποψη ότι θα πρέπει το οργανικό λίπασµα να µπορέσει να αξιοποιήσει όσο καλύτερα γίνεται τις χειµερινές βροχοπτώσεις για να διαλυθεί και να προσληφθεί από τα ελαιόδεντρα.

Συστήνεται επιφανειακός διασκορπισµός των θρεπτικών στοιχείων και µετά ελαφριά ενσωµάτωσή τους µε καλλιεργητή φρέζα κ.λπ.

Νερό

Η ελιά θεωρείται από τα πιο ανθεκτικά φυτά στην ξηρασία. Παρά τις ξηροφυτικές της ιδιότητες, η ελιά για να αναπτυχθεί και αποδώσει οικονοµικά ως δενδρώδης καλλιέργεια απαιτεί την επάρκεια εδαφικής υγρασίας.

Η άρδευση της ελιάς δεν επιδρά θετικά µόνο στη βλάστηση, ανθοφορία, καρποφορία και κατ’ επέκταση στην αύξηση των αποδόσεων, αλλά και στον περιορισµό της παρενιαυτοφορίας των δέντρων. Η ελιά έχει ιδιαίτερα µεγάλες απαιτήσεις σε νερό τους µήνες Ιανουάριο-Φεβρουάριο όπου διαφοροποιούνται οι ανθοφόροι οφθαλµοί, τον Απρίλιο-Μάιο όπου έχουµε την άνθηση και καρπόδεση της ελιάς και τον Ιούνιο όπου είναι η περίοδος σκλήρυνσης του πυρήνα. Επίσης, η άρδευση της ελιάς κατά τους θερµούς µήνες περιορίζει τη συρρίκνωση του καρπού. Η ποσότητα του νερού και συχνότητα άρδευσης εξαρτάται από την ανάπτυξη του δέντρου, το βλαστικό στάδιο, την εποχή, το έδαφος, το σύστηµα άρδευσης και τις κλιµατολογικές συνθήκες της περιοχής. Ενδεικτικά, οι απαιτήσεις της ελιάς σε νερό κυµαίνονται από 400-450 κυβικά µέτρα/εκτάριο/έτος για τις επιτραπέζιες ποικιλίες και 200 κυβικά µέτρα/εκτάριο/έτος για τις ελαιοποιήσιµες ποικιλίες.

Κλάδεμα

Το κλάδεµα των ελαιόδεντρων είναι µια σηµαντική εργασία, που αποσκοπεί στην προσαρµογή της ανάπτυξης και καρποφορίας των δέντρων στις εδαφοκλιµατικές συνθήκες της περιοχής και στις καλλιεργητικές µας επιδιώξεις, ιδιαίτερα στην προστασία από εντοµολογικές παθήσεις και στη διευκόλυνση της συγκοµιδής των ελιών, που είναι το κύριο οικονοµικό κόστος της ελαιοκαλλιέργειας.

Στα ελαιόδεντρα βιολογικής παραγωγής γίνονται δύο τύποι κλαδέµατος: το κλάδεµα διαµόρφωσης και το κλάδεµα ανάπτυξης και καρποφορίας.

• Κλάδεµα διαµόρφωσης γίνεται συνήθως στα νεαρά δέντρα, µε στόχο τη δηµιουργία ενός ανθεκτικού σκελετού και ενός σχήµατος που θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της µηχανικής ελαιοσυλλογής.

• Κλάδεµα καρποφορίας γίνεται στα παραγωγικά δέντρα, για εξασφάλιση αερισµού και φωτισµού, σταθερής καρποφορίας και καλής ποιότητας καρπού.

Οι εχθροί των δέντρων

Η σωστή διαµόρφωση των ελαιόδεντρων µε το κλάδεµα, η εδαφοκάλυψη, η λίπανση και η άρδευση, καθώς και η διατήρηση φυσικής ισορροπίας συντελούν στην αποφυγή προσβολών από εχθρούς της ελιάς.

Ο σοβαρότερος εντοµολογικός εχθρός είναι ο δάκος της ελιάς. Η αντιµετώπισή του στηρίζεται στα µέσα µαζικής παγίδευσης, µε τη χρήση διαφόρων τύπων παγίδων. Με τη µέθοδο αυτή, επιδιώκεται η σύλληψη όσο το δυνατόν µεγαλύτερου αριθµού τέλειων εντόµων του δάκου, ώστε να µειωθεί ο πληθυσµός του σε επίπεδα που δεν προκαλούν οικονοµική ζηµιά.

Οι παγίδες που χρησιµοποιούνται µπορεί να είναι αυτοσχέδιες, που βασίζονται σε διάλυµα πρωτεΐνης για προσέλκυση του δάκου ή σε έτοιµες παγίδες που υπάρχουν στην αγορά. Οι τελευταίες είναι χάρτινες, εµποτισµένες µε εντοµοκτόνο και ελκύουν το δάκο και με αµµωνία. Όταν τοποθετούνται έγκαιρα και ο πληθυσµός του δάκου είναι σχετικά χαµηλός, η προσβολή στον καρπό είναι περιορισµένη και σε ανεκτό επίπεδο.

Αντίθετα, σε ψηλό πληθυσµό του δάκου, το αποτέλεσµα συνήθως δεν είναι ικανοποιητικό.

Τα λεπιδόπτερα έντοµα, όπως ο ρυγχίτης, ο πυρηνοτρήτης, η μαργαρόνια και η ζευζέρα πρέπει να παρακολουθούνται στενά από το γεωπόνο σε συνεργασία µε τους ενδιαφερόµενους αγρότες, µε τη βοήθεια σύγχρονων µεθόδων, όπως οι παγίδες φεροµόνης. Η ζευζέρα δηµιουργεί προβλήµατα στα ελαιόδεντρα και δύσκολα αντιµετωπίζεται.

Ο φλοιοτρήβης αποτελεί συνήθως πρόβληµα σε αδύνατα δέντρα. Αντιµετωπίζεται µε καλλιεργητικά µέτρα, όπως καταστροφή µε κάψιµο των κλαδιών που κόβονται µε το κλάδεµα και κατάλληλη άρδευση και λίπανση.

Συνεχής θα πρέπει να είναι η προσπάθεια ενίσχυσης της παρουσίας και αύξησης του πληθυσµού των ωφέλιµων εντόµων και ζώων στην περιοχή για απαλλαγή από την ανάγκη κάποιων επεµβάσεων, κάτι που µειώνει το κόστος παραγωγής, αλλά ωφελεί και το περιβάλλον.

Αν υπάρξει κάποιο πρόβληµα, ο έλεγχος των «επιβλαβών» εντόµων γίνεται είτε µε παγίδες είτε µε επιλεγµένα φυσικά εντοµοκτόνα, µη τοξικά για τον άνθρωπο, που επιτρέπονται στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας (θειάφι, βάκιλος θουριγγίας, ροτενόνη, πύρεθρο, ειδικά λάδια κ.λπ.).

Συγκομιδή και τυποποίηση

Στόχος της ελαιοβιοκαλλιέργειας είναι η παραγωγή εξαίρετου παρθένου ελαιόλαδου, µε όλα τα χηµικά και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά άριστης ποιότητας. Κατά τη συγκοµιδή, ο καρπός δεν πρέπει να έρχεται σε επαφή µε το έδαφος και να µεταφέρεται όσο το δυνατόν γρηγορότερα στο ελαιοτριβείο.

Η έκθλιψη πρέπει να γίνεται χωρίς µεγάλη καθυστέρηση και αν το ελαιοτριβείο δεν χρησιµοποιείται αποκλειστικά για βιολογική έκθλιψη, πρέπει να έχει καθαριστεί και πλυθεί σχολαστικά πριν την επεξεργασία και έκθλιψη του βιολογικού ελαιόκαρπου. Είναι όµως καλύτερα η έκθλιψη του βιολογικού ελαιόκαρπου να γίνεται από εξειδικευμένα «βιολογικά ελαιοτριβεία».

Η αποθήκευση του βιολογικού ελαιόλαδου, µέχρι και την τελική τυποποίησή του, πρέπει να γίνεται σε δοχεία κατασκευασµένα από κατάλληλο ανοξείδωτο χάλυβα και να φυλάγεται σε δροσερή και ξηρή αποθήκη.

Πιο το νομικό  πλαίσιο  βιολογικής καλλιέργειας

Η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς διέπεται νοµικά από τον περί Βιολογικής Παραγωγής Νόµο 160 (Ι) του 2001 και τους σχετικούς Κανονισµούς (Κ.∆.Π. 506/2001). Η νοµοθεσία αυτή είναι πλήρως εναρµονισµένη µε την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή (Ε.Ε.) 2092/91.

Σύµφωνα µε τη σχετική Ευρωπαϊκή και Κυπριακή Nοµοθεσία, ο έλεγχος της βιολογικής παραγωγής γίνεται από εξουσιοδοτηµένους αδειούχους Οργανισµούς Ελέγχου και Πιστοποίησης µε την εποπτεία της Εντεταλµένης Υπηρεσίας (Τµήµα Γεωργίας).

Η σήµανση «βιολογικό προϊόν» είναι νοµικά κατοχυρωµένη µόνο για τα προϊόντα που παράγονται, σύµφωνα µε τους πιο πάνω Νόµους και Κανονισµούς της Ε.Ε. Με την Οργάνωση των ελαιοπαραγωγών σε «Οµάδες Παραγωγών» η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς έχει καλύτερα αποτελέσµατα. ∆ιευκολύνεται η ενηµέρωση των παραγωγών και αντιμετωπίζονται ευκολότερα τα προβλήµατα που ενδεχοµένως παρουσιάζονται στην περιοχή. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνονται ευκολότερα τα απαραίτητα οικονοµικά µεγέθη, για παραγωγή και εµπορία (διάθεση), του επώνυµου προϊόντος µιας περιοχής.

Τα επώνυµα βιολογικά προϊόντα είναι περισσότερο ανταγωνιστικά και απολαµβάνουν υψηλότερες τιµές στις διεθνείς αγορές.