Σαλιγκάρια: Πολλές οι μονάδες που εγκαταλείπονται λόγω κορεσμού

Του Νίκου Φιλιππίδη

Ο πραγματικός αριθμός των εκτροφείων είναι απροσδιόριστος, σύμφωνα με τη μελέτη της Τράπεζας Πειραιώς, διότι πολλές μονάδες εγκαταλείπονται στα πρώτα 2-3 χρόνια λειτουργίας τους.

Σύμφωνα με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων παρατηρείται το φαινόμενο να διακόπτουν τη λειτουργία τους μονάδες που άρχισαν να δραστηριοποιούνται έως και το 2010, και να αντικαθίστανται από νέες με έναρξη δραστηριότητας το 2011 και το 2012

«Άνθρακες ο θησαυρός» ή στην καλύτερη περίπτωση διάψευση των υψηλών προσδοκιών που δημιούργησε σε πολλούς υποψήφιους επενδυτές η εκτροφή σαλιγκαριών διαπιστώνει με μελέτη της η Τράπεζα Πειραιώς.

Όπως αναφέρει η μελέτη που υπογράφει ο δρ Αθανάσιος Δαγκαλίδης, η χώρα μας διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες σε αρκετές περιοχές της, εγγύτητα στην ιταλική αγορά, παράδοση στη μεταποίηση σαλιγκαριών και, το σημαντικότερο, εντονότατο ενδιαφέρον νέων ανθρώπων για δραστηριοποίηση στον κλάδο.

Η επιχειρηματικότητα όμως που αναπτύσσεται, υπογραμμίζει η Πειραιώς, είναι κυρίως επιχειρηματικότητα "ανάγκης" και όχι "ευκαιρίας", όπως θα ήταν λογικό για μια νέα δραστηριότητα με θετικές προοπτικές ανάπτυξης. Διαφαίνεται λοιπόν ο κίνδυνος αυτή η "επιχειρηματικότητα ανάγκης" να οδηγήσει σε απογοητεύσεις, που θα περιορίσουν ή και θα εξαφανίσουν τις υπάρχουσες δυνατότητες.

Εντυπωσιακό είναι το στοιχείο που καταγράφεται, σύμφωνα με το οποίο οι πρώτοι που επένδυσαν στην εν λόγω εκτροφή, γρήγορα απογοητεύτηκαν και αποχώρησαν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πραγματικός αριθμός των εκτροφείων είναι απροσδιόριστος, σύμφωνα με τη μελέτη, διότι πολλές μονάδες εγκαταλείπονται στα πρώτα 2-3 χρόνια λειτουργίας τους. Σύμφωνα με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων παρατηρείται το φαινόμενο να διακόπτουν τη λειτουργία τους μονάδες που άρχισαν να δραστηριοποιούνται έως και το 2010, και να αντικαθίστανται από νέες με έναρξη δραστηριότητας το 2011 και το 2012.

Αυτό που υποστηρίζει η μελέτη είναι ότι σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, οι προοπτικές θα εξαρτηθούν κυρίως από την ικανότητα των εκτροφέων να διευρύνουν την εγχώρια αγορά ή να βρουν διεξόδους στο εξωτερικό, αφού την επόμενη διετία ενδέχεται να δημιουργηθούν συνθήκες υπερβάλλουσας προσφοράς.

Η σημερινή παραγωγή της ελληνικής σαλιγκαροτροφίας είναι μικρή, αφού εκτιμάται περί τους 150 τόνους, αλλά η θεωρητική δυναμικότητα των εκτροφείων, όταν αυτά φτάσουν σε πλήρη παραγωγική λειτουργία (σε 2-3 χρόνια), θα υπερβαίνει τους 1.000 τόνους/έτος. Οι μεσομακροπρόθεσμες προοπτικές κρίνονται θετικές, καθώς η διεθνής ζήτηση προβλέπεται αυξανόμενη, ενώ τα επόμενα χρόνια, λόγω της μεγαλύτερης διείσδυσης της γαλλικής και της ιταλικής γαστρονομίας σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Κίνα και ορισμένες χώρες της Β. Ευρώπης, αναμένεται διεύρυνση των αγορών τους.

Τα όρια ανάπτυξης του κλάδου, όμως, είναι περιορισμένα και τίθενται από τις δυνατότητες απορρόφησης της παραγωγής από την εγχώρια και τη διεθνή αγορά. Για το λόγο αυτό, λέει η έκθεση, απαιτούνται σοβαρότητα και σύνεση, ώστε η ανάπτυξη του κλάδου να γίνει σταδιακά και σε ορθολογικό πλαίσιο.

Κίνδυνοι

Τα σημαντικότερα προβλήματα που υπάρχουν ή θα εμφανιστούν μεσοπρόθεσμα είναι η υψηλή εξάρτηση της παραγωγής από τις κλιματολογικές συνθήκες ή άλλους αστάθμητους παράγοντες(ασθένειες, κ.λπ.), οι χαμηλές αποδόσεις τα πρώτα χρόνια λειτουργίας των εκτροφείων, το μικρό μέγεθος της εγχώριας αλλά και της διεθνούς αγοράς, ο ανταγωνισμός τιμών από σαλιγκάρια συλλογής χωρών χαμηλού κόστους, κ.λπ.

Για παράδειγμα, η υψηλή εξάρτηση της παραγωγής από αστάθμητους παράγοντες αποδεικνύεται καθώς: τα σαλιγκάρια είναι ζώα και μάλιστα εξαιρετικά ευαίσθητα, που η φυσιολογία τους δεν έχει μελετηθεί επαρκώς, ενώ η τεχνογνωσία εκτροφής τους δεν είναι ακόμη ιδιαίτερα ώριμη. Η θνησιμότητά τους είναι υψηλή σε όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας και σε περιπτώσεις ακραίων καιρικών συνθηκών ή ασθενειών υπάρχει περίπτωση να αποδεκατιστεί ολόκληρος ο πληθυσμός ενός εκτροφείου ή να υποβαθμιστεί δραματικά η ποιότητα της παραγωγής.

Η θνησιμότητα υπό φυσιολογικές συνθήκες, δηλαδή χωρίς ακραία καιρικά φαινόμενα ή ασθένειες, είναι σχετικά υψηλή, αφού εκτιμάται ότι σε φάση ωρίμανσης θα φθάσει μόνο το 40 με 55% των σαλιγκαριών, που θεωρητικά θα έπρεπε να παραχθούν από τους γεννήτορες. Στα εκτατικά συστήματα η θνησιμότητα των σαλιγκαριών οφείλεται συνήθως στα αρπακτικά ζώα και τα παράσιτα, ενώ στα συστήματα εντατικής εκτροφής κυρίως σε βακτηριακές λοιμώξεις.

Οι εχθροί

Οι κλιματικοί παράγοντες και ιδίως οι απότομες μεταβολές των καιρικών συνθηκών μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα ενός εκτροφείου, αφού τα σαλιγκάρια είναι εξαιρετικά ευαίσθητα σε αυτές. Οι σπουδαιότεροι κλιματικοί παράγοντες που επηρεάζουν τα σαλιγκάρια είναι η βροχή, η υγρασία, η θερμοκρασία, η φωτοπερίοδος, ο άνεμος και τα ακραία καιρικά φαινόμενα (χαλαζόπτωση, παγετός, καύσωνας, κ.λπ.). Αν οι συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας δεν είναι οι κατάλληλες, τα σαλιγκάρια παύουν κάθε δραστηριότητα ή πέφτουν σε λήθαργο, με συνέπεια να μην αναπτύσσονται. Τα όρια θερμοκρασίας, εκτός των οποίων δημιουργούνται προβλήματα είναι 5 oC -30 oC και υγρασίας κάτω από 70%. Παρόλο που τα σαλιγκάρια έχουν ανάγκη από υγρό περιβάλλον για να αναπτυχθούν, οι παρατεταμένες βροχοπτώσεις ή οι πλημμύρες προκαλούν αυξημένη θνησιμότητα, ιδιαίτερα αν υπάρχουν προβλήματα στράγγισης του εδάφους. Η παρατεταμένη ξηρασία προκαλεί επίσης ιδιαίτερα προβλήματα κατά την περίοδο ωοτοκίας και επώασης. Το περιβάλλον βέβαια σε συνθήκες εκτροφείου είναι σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενο, αλλά οι αντίξοες καιρικές συνθήκες αυξάνουν το κόστος παραγωγής, ενώ ορισμένες φορές η προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών μπορεί να έχει και αρνητικές επιπτώσεις (π.χ. κακός υπολογισμός της απαιτούμενης ποσότητας νερού ή δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για ανάπτυξη παθογόνων οργανισμών).

Ο άνεμος αυξάνει την απώλεια υγρασίας και μπορεί να προκαλέσει αφυδάτωση, ενώ αρνητικές επιπτώσεις έχει και η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία που μπορεί να προκαλέσει ξήρανση ή ακόμη και θάνατο.

Ένα σημαντικό πρόβλημα, ιδίως στις εκτροφές ανοικτού τύπου, είναι η θνησιμότητα που οφείλεται στους θηρευτές, που είναι οι φυσικοί εχθροί του σαλιγκαριού. Αυτοί είναι κυρίως διάφορα πτηνά, όπως κοράκια, καρακάξες, κοτσύφια, τσίχλες, κ.ά., θηλαστικά όπως ποντίκια, αρουραίοι, νυφίτσες, κ.ά., ερπετά, μυρμήγκια, κολεόπτερα και ασπόνδυλα ζώα (γαιοσκώληκες, σαρανταποδαρούσες, γυμνοσάλιαγκες, κ.λπ.).

Μικρή κατανάλωση

Σύμφωνα με τον αναλυτή της Τράπεζας Πειραιώς, η ανάπτυξη της σαλιγκαροτροφίας στην Ιταλία και τη Γαλλία στηρίχθηκε στο σημαντικό μέγεθος της εγχώριας αγοράς τους και στην ανάγκη για υψηλής ποιότητας διαφοροποιημένα προϊόντα. Στις χώρες αυτές η κατανάλωση σαλιγκαριών ευνοείται από τις διατροφικές συνήθειες του πληθυσμού, ιδίως των εύπορων τμημάτων του, ενώ υποστηρίζεται από γαστρονομικές παραδόσεις παγκόσμιας εμβέλειας, για τις οποίες τα σαλιγκάρια αποτελούν βασικό στοιχείο του πρεστίζ τους. Στη χώρα μας, αντίθετα, η κατανάλωση περιορίζεται στην Κρήτη ή στις αγροτικές περιοχές, όπου τα σαλιγκάρια συλλέγονται από τη φύση (αυτοκατανάλωση). Εκτός αυτού οι ελληνικές βιομηχανίες επεξεργασίας σαλιγκαριών χρησιμοποιούν σχεδόν αποκλειστικά εισαγόμενα σαλιγκάρια, που προέρχονται από συλλογή φυσικών πληθυσμών και είναι πολύ φθηνότερα.

Οι δυνατότητες εμπορευματοποίησης της παραγωγής είναι μικρές και περιορίζονται σε κάποια αστικά κέντρα ή περιοχές όπως η Κρήτη και ο Βόλος (τσιπουράδικα). Εκτιμάται πάντως, ότι η λειτουργία αρκετών εκτροφείων σε διάφορες περιοχές θα δημιουργήσει κάποια τοπική ζήτηση αφού οι παραγωγοί στην επιδίωξή τους για καλύτερες τιμές, θα καταβάλλουν προσπάθειες προώθησης σε καταστήματα τροφίμων, σε εστιατόρια ή άμεσα και σε καταναλωτές.

Με δεδομένο το μικρό μέγεθος της εγχώριας αγοράς, οι εξαγωγές αποτελούν ουσιαστικά τη μοναδική, αλλά όχι εύκολη διέξοδο της ελληνικής παραγωγής. Οι δυσκολίες πραγματοποίησης εξαγωγών σαλιγκαριών εκτροφής οφείλονται στη χαμηλή ανταγωνιστικότητά τους έναντι των σαλιγκαριών από φυσικούς πληθυσμούς και στις ιδιαιτερότητες των μεγάλων καταναλωτικών αγορών.

Χαμηλές αποδόσεις

Οι αποδόσεις των εκτροφείων τα πρώτα χρόνια δραστηριοποίησης είναι χαμηλότερες των προσδοκώμενων, επισημαίνεται στη μελέτη, με αποτέλεσμα να αποθαρρύνονται οι εκτροφείς και να εγκαταλείπουν την εκμετάλλευση. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Istituto Internazionale di Elicultura, το ποσοστό εγκατάλειψης στα 2 πρώτα χρόνια ανέρχεται στο 30% περίπου, ενώ στη χώρα μας ενδέχεται να είναι ακόμη υψηλότερο. Αυτό οφείλεται κυρίως στις ελλιπείς γνώσεις και ικανότητες των εκτροφέων, στην υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων κερδοφορίας ή σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Σύμφωνα με έρευνα του γεωπόνου Αβραάμ Νικολαΐδη, υπεύθυνου του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού ‘‘Δήμητρα’’ Δράμας, που πραγματοποιήθηκε την περίοδο Δεκεμβρίου 2011-Ιανουαρίου 2012 σε διάφορες περιοχές της χώρας, κυρίως όμως στη Αν. Μακεδονία-Θράκη, προέκυψε ότι οι αποδόσεις είναι πολύ χαμηλότερες των προσδοκώμενων.

Στα εκτροφεία ανοικτού τύπου με αποκλειστική τροφή τα λαχανικά, οι αποδόσεις του 2011 της ποικιλίας Helix Aspersa muller, κυμάνθηκαν από 0 μέχρι 400 κιλά/στρέμμα. Σε μικτή εκτροφή του Aspersa Maxima με λαχανικά και φυράματα, οι αποδόσεις κυμάνθηκαν από 1.000 μέχρι 3.000 κιλά/στρέμμα. Σε εκτροφές κλειστού τύπου (με διχτυοκήπιο) με φυράματα και λαχανικά, οι αποδόσεις ήταν από 0-7.000 κιλά/στρέμμα, αλλά παρατηρήθηκαν έντονες διαφοροποιήσεις ανάλογα με την υπάρχουσα τεχνογνωσία εκτροφής. Στα πολύ παλιά εκτροφεία η απόδοση ήταν μηδενική ή αμελητέα, σε αυτά που κατασκευάστηκαν πριν από 2-3 χρόνια κυμάνθηκε από 1.000 μέχρι 2.000 κιλά, στα νέου τύπου με καλή γνώση τεχνικών εκτροφής ήταν μεταξύ 2.000-3.000 κιλών/στρ., ενώ υπήρξαν και 2 εκτροφεία (στην Κρήτη και τη Νάουσα) όπου οι εκτροφείς ισχυρίστηκαν ότι το 2011 είχαν απόδοση 7.000 κιλά/στρ.

Διάρθρωση του κλάδου - Συνθήκες αγοράς και τιμές

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, το 2012 υπήρχαν καταγεγραμμένα 255 εκτροφεία, συνολικής έκτασης 1.389,3 στρεμμάτων. Από αυτά τα 145 με συνολική έκταση 1.186 στρεμμάτων είναι εκτατικού (ανοικτού) τύπου και τα 110 εντατικού ή ημιεντατικού (κλειστού τύπου), συνολικής έκτασης 203,3 στρεμμάτων.
Η εκτροφή ανοικτού τύπου καλύπτει το 85,4% της συνολικής έκτασης και το 56,9% του αριθμού των εκτροφείων. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η δυναμικότητα/στρέμμα ενός εκτροφείου κλειστού τύπου είναι τριπλάσια ή τετραπλάσια από αυτήν του ανοικτού.
Παρατηρείται συγκέντρωση της εκτροφής ανοικτού τύπου στη Βόρεια Ελλάδα (77% των συνολικών εκτάσεων), όπου οι κλιματολογικές συνθήκες είναι πιο ευνοϊκές και κάποια συγκέντρωση της εκτροφής κλειστού τύπου στη Νότια Ελλάδα (65%).

Το μέσο μέγεθος των μονάδων είναι μικρό (8,2 στρέμματα για τις ανοικτού και 1,85 για τις κλειστού τύπου), ενώ ελάχιστες υπερβαίνουν τα 10 στρέμματα.

Η υψηλή συμμετοχή των μικρών μονάδων υποδηλώνει ότι για τους περισσότερους εκτροφείς η σαλιγκαροτροφία είναι συμπληρωματική απασχόληση.

Η εξέλιξη των τιμών, όπως αναφέρεται, διαχρονικά δεν παρουσιάζει αξιοσημείωτες μεταβολές, ενώ τα τελευταία χρόνια, παρά την εποχικότητά της ζήτησης, παρατηρείται εξομοίωση των τιμών καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Στην Ελλάδα οι τιμές στη συμβολαιακή παραγωγή κινούνται σήμερα μεταξύ των 3,2 και των 3,7 ευρώ ανά κιλό (για καλής ποιότητας Helix aspersa), ενώ στις λαϊκές αγορές επιτυγχάνονται υψηλότερες τιμές.