Σόγια: Σημαντικός ο ρόλος της στην ελληνική κτηνοτροφία

Η Ελλάδα δεν παράγει σόγια, εκτός από μικροποσότητες. Εισάγει 270-275.000 ΜΤ ετησίως σόγια σε φασόλι και σε σογιάλευρο άλλους 370-380,000 ΜΤ. Ήτοι σύνολο 640-660.000 ΜΤ/έτος, που αντιστοιχεί σε ετήσια δαπάνη της τάξεως των 285-290 εκατ. δολαρίων ΗΠΑ (αγοραστική αξία σε τιμές FOB).

Οι ανάγκες της ελληνικής κτηνοτροφίας, κυρίως πτηνοτροφίας και χοιροτροφίας, είναι περί τους 500.000-550.000 ΜΤ/έτος σογιάλευρα. Μόνο το 20% του σογιάλευρου καταναλώνεται από τη βοοτροφία και την προβατοτροφία. Μετά τη διεθνή πτώση της παραγωγής σόγιας, περίπου 11% την περίοδο 2011/2012 με αυξητική την παγκόσμια ζήτηση, οι τιμές πώλησης σογιάλευρου (τιμή ex-factory) έφτασαν να υπερβαίνουν τα 0,59 ευρώ/κιλό (0,36-0,37 ευρώ/κιλό το 2011). Με αυτές τις συνθήκες, η συνολική ετήσια δαπάνη για την αγορά σογιάλευρων από τους παρασκευαστές φυραμάτων και τους Έλληνες κτηνοτρόφους διογκώνεται, ενώ για τους περισσότερους οι τιμές γίνονται απαγορευτικές, με πολύ περιορισμένες τις όποιες εναλλακτικές λύσεις. Η ακριβή σόγια είναι ένα από τα «ακριβά συστατικά» που συμβάλλουν στην πολύ κακή κατάσταση της ελληνικής κτηνοτροφίας, πρόβλημα που επιδεινώνεται και από τις επίσης υψηλές τιμές των λοιπών σιτηρών, κτηνιατρικών φαρμάκων, καυσίμων, την έλλειψη ρευστότητας και την αδυναμία τραπεζικού δανεισμού κεφαλαίων κίνησης. Η προοπτική να καλλιεργηθεί στην Ελλάδα δεν είναι απαγορευτική, αρκεί να διασφαλισθούν οι σωστοί τρόποι «καλλιεργητικής πρακτικής».

Προτιμά περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, από τη Θεσσαλία και πάνω. Η συμβατική non-GMO σόγια επιβάλλεται να προωθείται μόνο σε συνθήκες συμβολαιακής καλλιέργειας, ως φυτό επίσπορης καλλιέργειας μετά από σιτάρι και κυρίως κριθάρι, ή ως κανονική ανοιξιάτικη καλλιέργεια και αμειψισποράς για υψηλές αποδόσεις. Τα οφέλη από την καλλιέργεια σε συστήματα αμειψισποράς είναι η βελτίωση της δομής του εδάφους και η μείωση εχθρών και ασθενειών. Στην Ελλάδα έχουν αναφερθεί και 600 κιλά/στρέμμα σε καλά χωράφια. Συγκομίζεται την ίδια περίοδο με το βαμβάκι, ενώ οι απαιτήσεις σε νερό είναι κάπου μεταξύ καλαμποκιού και βαμβακιού. Τα συμβόλαια καλλιέργειας είναι το «κλειδί». Θα μπορούσε να συντονιστεί με παραγωγή σογιάλευρων (όλων των τύπων, συμπεριλαμβανομένου του Full Fat), σογιέλαιου και βιοντίζελ, μέσα από αντίστοιχα συμβόλαια με εργοστάσια παραγωγής αλεύρων, ζωοτροφών, σπορελαιουργεία και μονάδες παραγωγής βιοκαυσίμου. Ο βιομηχανικός τομέας που θα δουλέψει με συμβόλαια είναι αναμενόμενο να ενδιαφέρεται για σταθερή παραγωγή σε βάθος χρόνου, κύριας μιας ανοιξιάτικης καλλιέργειας και λιγότερο για καλλιέργεια επίσπορη ή αμειψισποράς. Αυτό σημαίνει ότι για όλους τους εμπλεκόμενους θα πρέπει να υπάρξει εξασφαλισμένο κέρδος, το οποίο θα καταλήγει σε κόστος τελικού προϊόντος χαμηλότερο από τις τρέχουσες τιμές αγοράς. Όλα αυτά σε σύγκριση με τις διεθνείς τιμές «μεταλλαγμένου ή συμβατικού προϊόντος» και τις εκάστοτε τιμές εισαγωγής, οι οποίες πιθανόν να είναι κατά πολύ χαμηλότερες ανάλογα με τη χρονιά.

Άγνωστο το κόστος καλλιέργειας

Δεν υπάρχουν δημοσιευμένες μελέτες, κόστος οφέλους -και σκοπιμότητας- για μια συστηματική καλλιέργεια σόγιας στην Ελλάδα. Είναι άγνωστο το ακριβές κόστος παραγωγής ανά μονάδα επιφανείας κατά ποικιλία και περιοχή, εκτός από κάποιες πιλοτικές καλλιέργειες στο χωράφι για μέτρηση αποδόσεων και επιστημονική παρατήρηση. Στη χώρα μας υπάρχει μια τάση να ερευνάται η καλλιεργησιμότητα κάποιων φυτών -και λιγότερο η οικονομικότητα-, τα όποια έως τώρα ευρήματα (όσον αφορά τις αποδόσεις κατά ποικιλία σπόρου, τις τιμές παραγωγού στο χωράφι, τα συμβόλαια παραγωγών με τη βιομηχανία, τις καλλιεργητικές απαιτήσεις κ.λπ.), θα ήταν σκόπιμο να τα συζητούν οι παραγωγοί με τους εκπροσώπους του βιομηχανικού κλάδου, πριν οποιοδήποτε εγχείρημα. Είναι σαφές ότι οι κλίμακες της καλλιέργειας σόγιας στην Κίνα, τη Λ. Αμερική ή τις ΗΠΑ επιτρέπουν στις χώρες αυτές να είναι περισσότερο ανταγωνιστικές διεθνώς.

Στη χώρα μας, εφόσον εντείνονται οι ισχυρισμοί για υπαρκτό όφελος από την καλλιέργεια, θα πρέπει τα πλεονεκτήματα να είναι και μετρήσιμα, με γνώμονα το ελάχιστο δυνατό κόστος παραγωγής και την εγχώρια πλήρη απορρόφηση «ποιοτικού» προϊόντος. Σαν κύρια καλλιέργεια η σόγια έχει να ανταγωνιστεί σε κοινές ζώνες καλλιέργειας, το βαμβάκι και το καλαμπόκι, χωρίς να τα εκτοπίσει. Με τα σημερινά δεδομένα το καλαμπόκι και το βαμβάκι αφήνουν ακόμη ικανό εισόδημα στους παραγωγούς. Θα μπορούσαν να υπάρξουν κίνητρα προς την κατεύθυνση της σόγιας για γόνιμα και αρδεύσιμα εδάφη, τα οποία για διαφόρους λόγους παραμένουν ακαλλιέργητα. Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, το 2011 υπήρχαν στη χώρα περί τα 4,5 εκατομμύρια στρέμματα ακαλλιέργητων εκτάσεων. Εάν προστεθούν 1-2 ακόμη εκατομμύρια στρέμματα που μένουν ακαλλιέργητα κάθε χρόνο από μακροχρόνιες και ετήσιες αγραναπαύσεις, εκτάσεις χωρίς επίσπορη καλλιέργεια και εγκαταλείψεις γαιών που δεν καταγράφονται κ.λπ., τότε έχουμε να κάνουμε με πρόσθετη έκταση 6 εκατομμυρίων στρεμμάτων (περίπου), που θα μπορούσαν να συμπληρώσουν μεγάλο ποσοστό άμεσων αγροδιατροφικών αναγκών της χώρας, ακαθάριστης προσόδου 1,0 – 1,5 δισ. ευρώ/έτος για τους παραγωγούς (εκτίμηση), σε μικρό σχετικά χρόνο και μόνο από ετήσιες καλλιέργειες.

Η σόγια και το μέλλον της ελληνικής κτηνοτροφίας

Η ανακούφιση για τον κτηνοτρόφο δεν αναμένεται να είναι αισθητή από μια έστω μικρή εγχώρια παραγωγή σόγιας. Αντίθετα, η ελληνική κτηνοτροφία (πολύ λιγότερο η χοιροτροφία και η πτηνοτροφία πάχυνσης) καλείται να υιοθετήσει εναλλακτικές καλλιεργητικές και κτηνοτροφικές πρακτικές με προσπάθεια εξασφάλισης φτηνών εγχώριων ζωοτροφών, από δική της παραγωγή μέσα από εξεύρεση εκτάσεων σε μικρή ακτίνα από τις μονάδες εκτροφής και πάχυνσης (σιτηρά, ψυχανθή, φυτά ενσίρωσης, χορτοδοτικά, κ.λπ.). Η κερδοφόρος κτηνοτροφία είναι η εκμετάλλευση που διασφαλίζει μεγάλο μέρος ζωοτροφών από δική της γη και παραγωγή (ελάχιστα έως μηδενικά εξαρτημένη από εισαγωγές, εμπόρους, χρηματιστηριακές τιμές, πιέσεις και πιθανά διατροφικά επεισόδια).

Η χρήση παραπροϊόντων φυτικής προέλευσης αποτελεί εναλλακτική και συμπληρωματική διέξοδο σε συνδυασμό με την υιοθέτηση μεθόδων βόσκησης σε φυσικούς και τεχνητούς λειμώνες, με στήριξη από ένα σοβαρό κρατικό δίκτυο γεωργικών εφαρμογών. Η χρήση παραπροϊόντων σφαγείων και κρεατοβιομηχανίας εκτός του ότι θα έπρεπε να αποφεύγεται, θα έπρεπε να είχε ήδη απαγορευθεί για λόγους δημόσιας υγείας, αν εξαιρεθούν ειδικές περιπτώσεις (π.χ. ιχθυάλευρα). Ανεξάρτητα της ποσότητας η διάδοση και προβολή της εγχώριας μη μεταλλαγμένης σόγιας και των προϊόντων της θα αποτελούσε το καλύτερο εργαλείο προώθησης και μάρκετινγκ, που θα πυροδοτούσε εγχώρια ζήτηση και θα δημιουργούσε μεγάλο βαθμό αξιοπιστίας στον καταναλωτή και τον κτηνοτρόφο (και ιχθυοκαλλιεργητή), ο οποίος στο άκουσμα της μεταλλαγμένης σόγιας και της γενετικής επιμόλυνσης που έχουν υποστεί οι καλλιέργειες διεθνώς (όχι μόνο η σόγια), θα στρέφονταν με περισσότερη ευαισθησία και γνώση σε προϊόντα από τον ελληνικό αγροδιατροφικό χώρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι την παραγωγή σόγιας στην Ελλάδα, άλλοι φαίνεται να την αποθαρρύνουν και άλλοι όχι. Μένει να μιλήσει και ο χρόνος…

Η ελληνική κτηνοτροφία διέρχεται τη δική της βαθιά κρίση. Στην Ελλάδα οι ζωοτροφές αποτελούν το 70-75% του κόστους παραγωγής των προϊόντων ζωικής προέλευσης, όταν στην Ε.Ε.-27 το ποσοστό είναι γύρω στο 50 με 55%. Με αφορμή τη σόγια, 100% εισαγόμενο προϊόν που καταναλώνεται από την ελληνική κτηνοτροφία, είναι χρήσιμο να αναφερθούμε σε μερικές από τις «ντόπιες ασθένειες» που ενοχοποιούνται για τη σημερινή εικόνα της ελληνικής κτηνοτροφίας και το τεράστιο αγροτικό έλλειμμα που καθήλωσαν τον Έλληνα παραγωγό και τον καταναλωτή στην εξάρτηση από εισαγωγές και ολιγοπώλια.

Οι κύριες αιτίες συνοψίζονται στα εξής:

• Η στρεβλή παραγωγική δραστηριότητα στη φυτική παραγωγή με περιφρόνηση των κτηνοτροφικών φυτών ως ανάγκη και προτεραιότητα, ως χωροθετημένη χρήση γης με συνοδευτικά κίνητρα και καθοδήγηση, και ως ολιγοδάπανη «θεραπεία» ενός απαράδεκτου για τη χώρα αρνητικού εμπορικού ισοζυγίου γεωργικών προϊόντων.

• Η εγκατάλειψη παραγωγικής γης και των άριστα προσαρμοσμένων πρωτεϊνούχων καλλιεργειών από το πλούσιο ελληνικό βιοαπόθεμα. Αναρίθμητες παραδοσιακές καλλιέργειας καλά προσαρμοσμένες στις ελληνικές συνθήκες εγκαταλείφθηκαν ή υποκαταστάθηκαν από άλλες στα πλαίσια των εκάστοτε Κοινών Αγροτικών Πολιτικών (ΚΑΠ), των απαγορεύσεων, περιορισμών και περιστασιακών επιδοτήσεων που αυτές υπαγόρευαν.

• Η ασυγχώρητη απουσία του κράτους και των γεωτεχνικών από την ύπαιθρο, το χωριό και την αγροτική οικογένεια. Η επιστημοσύνη έχει υποκατασταθεί από μια ασύδοτη έως παράνομη διάχυση ανευθυνότητας και ακατάλληλων εισροών στην ελληνική ύπαιθρο. Ο υπογράφων έχει επανειλημμένα καταγγείλει στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων την εμπορία βαμβακόσπορου για σπορά, μαζεμένου στα εκκοκκιστήρια, με ψεύτικες ετικέτες, ψεύτικη πιστοποίηση και σε τιμές εφάμιλλες των καλύτερων οίκων του εξωτερικού.

• Η εσκεμμένη οπισθοχώρηση (;) και αναλγησία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ώστε να στερεί τους κτηνοτρόφους από κεφάλαια εκκίνησης και κίνησης. Δεν υπάρχει σε εφαρμογή κανένα μέτρο άμεσης ενίσχυσης των παραγωγών από τις τράπεζες σε πλαίσιο ειδικού καθεστώτος λόγω έκτακτων συνθηκών (αγορές ζωοτροφών, σπόρων, εξοπλισμού, καυσίμων, κ.λπ.) εν ανάγκη με την εγγύηση του δημοσίου ή ακόμη και την ενεχυρίαση προϊόντων.

• Η χρηματοδοτικά και επιστημονικά «στραγγαλισμένη» έως ανύπαρκτη γεωργική έρευνα στον τομέα εναλλακτικής διατροφής των ζώων, της προστασίας και αξιοποίησης των ντόπιων παραγωγικών φυλών, της επίλυσης θεμάτων χρήσης και καθαρής οριοθέτησης, βελτίωσης και διαχείρισης των ελληνικών βοσκοτόπων με αλλαγή του νομικού πλαισίου περί δασών.

Η σόγια στην Ε.Ε. των 27

Το 2011 η Ε.Ε.-27 παρήγαγε μόνο 1.289.000 μετρικούς τόνους (ΜΤ) Σόγια, συμβατική μη μεταλλαγμένη (GMO), από μια έκταση 4.520.000 στρεμμάτων. To 2012 «έπεσε» στους 1.100.000 ΜΤ (πηγή: USDA). Η Ιταλία παράγει περί τους 350-400.000 ΜΤ/έτος, μη γενετικά τροποποιημένη (ΓΤ). Την Ιταλία ακολουθούν η Γαλλία, η Ισπανία, η Ρουμανία και εκτός Ε.Ε. η Σερβία και η Ουκρανία. Η Ρουμανία μέχρι την είσοδό της στην Ε.Ε. καλλιεργούσε ΓΤ σόγια. Λαμβάνοντας υπόψη το κλίμα δυσπιστίας που επικρατεί σε πολλά μέλη της Ε.Ε., τα κόμματα και τις οργανώσεις, όπως η γερμανική οργάνωση Testbiotech e.V., κατά των μεταλλαγμένων, η «πορεία νομιμοποίησης της καλλιέργειας των ΓΤ ποικιλιών στην Ε.Ε. φαντάζει με ναρκοπέδιο».

Οι ασκούμενες πιέσεις από την πλευρά της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ στην Ευρώπη έχει λάβει τη μορφή «επιθετικής εξωτερικής πολιτικής για την παγκόσμια υιοθέτηση των μεταλλαγμένων», ενώ συνεχίζεται με την ίδια ένταση από τη δεκαετία του 1990 μέχρι και σήμερα. Όμως στον ευρωπαϊκό χώρο βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπη με μια ιδιαίτερα συνειδητοποιημένη και διαφοροποιημένη καταναλωτική κουλτούρα κατά των μεταλλαγμένων, η οποία γεωργικά, περιβαλλοντικά και διατροφικά δεν είναι καθόλου όμοια σε ένταση και προβληματισμό με εκείνη που επικρατεί μέσα στις ΗΠΑ, την οποία πολλοί στην Ευρώπη αποκαλούν «χώρα καταναλωτικής άγνοιας», μιας άγνοιας η οποία δυστυχώς επιβάλλεται από τις πολυεθνικές της αγροτικής βιοτεχνολογίας με σύμμαχο το ίδιο το κανονιστικό κρατικό σύστημα εγκρίσεων κυκλοφορίας των τροφίμων. Άλλωστε στις ΗΠΑ δεν υπάρχει καμία επισήμανση διάκρισης ανάμεσα σε τρόφιμα που προέρχονται από ή όχι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες, χωρίς όμως να απουσιάζει το ενημερωμένο κοινό, ιδιαίτερα ανήσυχο για τις εξελίξεις στο αγροτικό σκηνικό της χώρας και την ασφάλεια των τροφίμων.

Εμπορία και κατανάλωση σόγιας στην Ευρώπη - Διαθεσιμότητα

Η Ε.Ε.-27 στην εμπορική περίοδο 2011/2012 εισήγαγε 11.885.000 MT σόγια σε φασόλι (12.200.000 ΜΤ την προηγούμενη περίοδο 2010/1011), εκ των οποίων οι 2,5-3.0 εκ. ΜΤ ετησίως προέλευσης ΗΠΑ (τροποποιημένη κατά 95% - η γνωστή Roundup Ready Soya εγκεκριμένη από την Ε.Ε. για εμπορευματοποίηση και όχι για καλλιέργεια σε κοινοτικό έδαφος). Η Ε.Ε.-27 καταναλώνει κάτι περισσότερο από 13,0-13,2 εκ. ΜΤ σόγια σε φασόλι, χωρίς το σογιάλευρο που παράλληλα εισάγει και το οποίο για την περίοδο 2011/2012 ανέρχεται σε επιπλέον 21 εκ. ΜΤ. Σε ισοδύναμο «σογιάλευρου» η κτηνοτροφία της Ευρώπης των 27 κρατών-μελών καταναλώνει περί τα 30 εκ. ΜΤ ετησίως (με 1-1,5 εκ. ΜΤ αποθέματα στο τέλος κάθε εμπορικής περιόδου σόγιας, Οκτώβριος-Σεπτέμβριος). Με 0,7% αύξηση από το Μάρτιο μέχρι σήμερα εμφανίζονται οι τιμές σόγιας στο Χ.Α. Σικάγου, λόγω της παρατηρούμενης ξηρασίας στη Βραζιλία που προκαλεί στρες στις φυτείες σόγιας, αγγίζοντας τα 15,41 δολάρια ΗΠΑ ανά bushel την 25/01/13 (1 bushel σόγιας=77,2 kg).

Η διεθνής ζήτηση σόγιας διαρκεί και ανέρχεται επί δεκαετίες, ιδιαίτερα μετά τις μαζικές αγορές από την Κίνα, η οποία καταναλώνει το 60% της διαθέσιμης σόγιας στο διεθνές εμπόριο (κάθετη αύξηση της παραγωγής κρέατος, κυρίως λευκού, αλλά και κόκκινου στην Κίνα, συμπαρασύρει αυξητικά τη ζήτηση των ζωοτροφών). Η συμβατική σόγια κοστίζει ακριβότερα, 5-7 λεπτά/kg, είναι περιορισμένης προσφοράς και χρησιμοποιείται κυρίως από μονάδες Ιχθυοκαλλιέργειας. Στις ΗΠΑ και την Αργεντινή το 95% της σόγιας που παράγεται είναι μεταλλαγμένη και στη Βραζιλία το 85% (μετά από παράνομη εισαγωγή μεταλλαγμένων σπόρων στη χώρα εδώ και 14 χρόνια). Ανάλογα υψηλά ποσοστά είναι της Κίνας και της Ινδίας.

Σόγια για ανθρώπινη κατανάλωση και τη βιομηχανία

Η συμβατική σόγια μπορεί να καλλιεργηθεί και για ανθρώπινη χρήση, σε πλαίσιο συμφωνίας με αλευρόμυλους και τη βιομηχανία τροφίμων. Η τιμή που μπορεί να απολαύσει ο παραγωγός για non-GMO σόγια είναι ικανοποιητική, ανάλογα με τη χρονιά. Στην Ιταλία καλλιεργείται και ως λαχανικό (αρακάς-σόγια) και για τις περιζήτητες φύτρες.

Προϊόντα όπως γάλα σόγιας, κρέμα γάλακτος σόγιας, αλεύρι σόγιας, μπιφτέκι σόγιας, σογιέλαια ραφινέ, σάλτσες, λεκιθίνες, σνάκς, κ.λπ., παραμένουν ιδιαίτερα δημοφιλή στην Ευρώπη και την Αμερική με πολλαπλές διατροφικές και διαιτητικές χρήσεις, έχοντας υπόψη ότι η πρωτεΐνη της σόγιας προβάλλεται ως υποκατάστατο τροφών ζωικής προέλευσης που ενοχοποιούνται για υψηλή χοληστερόλη (LDL) και κορεσμένα λίπη.

*Ο κ. Σεκλιζιώτης είναι γεωπόνος ΑΠΘ - αρχιτέκτονας Τοπίου (Ph.D.) Πρώην Β’ Ακόλουθος Γεωργικών Υποθέσεων υπουργείου Γεωργίας ΗΠΑ (Foreign Agricultural Servise – FAS/USDA, Aμερικάνικη Πρεσβεία Αθήνας Σύμβουλος Γεωργικών Υποθέσεων & Περιβάλλοντος