Καπέλο 50% στο οπωρολαχανικά

Toυ Νίκου Φιλιππίδη

Έκθεση-φωτιά με την οποία αποκαλύπτεται ο ρόλος των κυκλωμάτων εμπορίας και πώλησης νωπών οπωροκηπευτικών στη διαμόρφωση ιδιαίτερα υψηλών τιμών στην αγορά και, αντίστοιχα, στη συρρίκνωση του εισοδήματος των Ελλήνων αγροτών δίνεται την επόμενη εβδομάδα στη δημοσιότητα από την Επιτροπή Ανταγωνισμού.

Στην έκθεση, στοιχεία της οποίας έχει στη διάθεσή της η «Παραγωγή», γίνεται ειδική αναφορά και στη στρεβλή λειτουργία του κράτους, το οποίο, μέσω της φορολόγησης των αγροτών, συντηρεί σημαντικά κίνητρα για τη λειτουργία των κυκλωμάτων.

Στην ουσία, η έκθεση επιχειρεί να ακτινογραφήσει σε βάθος την αλυσίδα διαμόρφωσης των τιμών «από το χωράφι μέχρι το ράφι». Παρακολουθεί από την αρχή τη διαδρομή της τιμολόγησης των προϊόντων, εντοπίζει τους τρόπους με τους οποίους παραγωγοί, χονδρέμποροι, λιανέμποροι, φορτοεκφορτωτές κ.ά. διαμορφώνουν τις τιμές, αναδεικνύει τους περιορισμούς που εξακολουθούν να ισχύουν και να επηρεάζουν τα κόστη, εμβαθύνει στο πως οι αγροτικοί συνεταιρισμοί μπορούν να αποκτήσουν μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη μέσω της καθετοποίησης και των logistics κ.ά. Βασικό της συμπέρασμα είναι ότι υπάρχουν εκτεταμένες και σοβαρές στρεβλώσεις σε όλο το εύρος της αγοράς, κυρίως δε στα στάδια της παραγωγής και της χονδρεμπορικής διακίνησης, η αντιμετώπιση των οποίων θα μπορούσε να επιφέρει μείωση μέχρι και 50% στις λιανικές τιμές πολλών επιμέρους προϊόντων στα ράφια των σούπερ μάρκετ και των λαϊκών αγορών. 

Ο ίδιος ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού Γ. Κυριτσάκης είχε παρουσιάσει μιλώντας στη Βουλή 16 διαχρονικές στρεβλώσεις που συμβάλλουν στη διατήρηση των υψηλών τιμών. Σειρά στρεβλώσεων και παθογενειών στο χονδρεμπόριο νωπών οπωροκηπευτικών διαπιστώνει και μελέτη της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου (ΓΓΕ).

Τα καρτέλ καθορίζουν τις τιμές

Η έκθεση της Επιτροπής Ανταγωνισμού θα κάνει λόγο, μεταξύ άλλων, για χονδρικές αγορές και δημοπρατήρια τα οποία λειτουργούν υπό συνθήκες καρτέλ, ενώ την ίδια ώρα ο αγροτικός κλήρος παραμένει κατακερματισμένος, αδυνατώντας έτσι να είναι ανταγωνιστικός.

Σημειώνεται ότι στη μελέτη της ΓΓΕ περιλαμβανόταν ειδική αναφορά σε προϊόντα τα οποία επιδέχονται αποθήκευση μακράς διάρκειας (π.χ. πατάτες). Σε αυτά τα προϊόντα οι χονδρέμποροι έχουν τη δυνατότητα να προκαλούν τεχνητή έλλειψη στην αγορά, με συνέπεια την αύξηση των τιμών. Μάλιστα, μέσα από τις συνεντεύξεις που έκαναν οι συντάκτες της μελέτης με εταιρείες του κλάδου νωπών οπωροκηπευτικών, εντόπισαν ενδείξεις για εναρμονισμένες πρακτικές μεταξύ χονδρεμπόρων σε επιμέρους αγορές.

Επίσης, όπως αναφέρεται στη μελέτη, «διαπιστώθηκε ότι τα δημοπρατήρια διενεργούν δημοπρασία μέσω κλειστών προσφορών, κάτι το οποίο περιορίζει τη διαφάνεια των συναλλαγών. Επιπρόσθετα, λειτουργούν σε διαφορετικό ωράριο, με αποτέλεσμα οι τιμές που διαμορφώνονται στο πρώτο, κατά χρονική σειρά, δημοπρατήριο, να επηρεάζουν τη διαμόρφωση τιμών των υπολοίπων».

Επιπλέον, στις κεντρικές αγορές λειτουργούν πολλές και μικρές επιχειρήσεις που αδυνατούν να πραγματοποιήσουν οικονομίες κλίμακος. Στην Κεντρική Λαχαναγορά Αθηνών δραστηριοποιούνται 357 επιχειρήσεις και το 54% αυτών πραγματοποιεί ετήσιο τζίρο κάτω από 1 εκατ. ευρώ, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Κεντρική Αγορά Θεσσαλονίκης είναι 58%. Στην έκθεση, τέλος, επισημαίνεται ότι η αυξανόμενη στροφή των καταναλωτών προς το κανάλι των σουπερμάρκετ για την προμήθεια των οπωροκηπευτικών ενίσχυσε τη θέση των οργανωμένων λιανεμπόρων έναντι των παραγωγών. Συνέπεια αυτού είναι η επιμήκυνση του χρόνου πληρωμής των παραγωγών, ο οποίος, για ορισμένες αλυσίδες, υπερβαίνει τους έξι μήνες.

Η φορολογία κίνητρο για «κομπίνες»

Άλλος τρόπος τεχνητής αύξησης των τιμών, όπως θα περιγράφεται στην έκθεση της ανεξάρτητης αρχής, είναι τα εικονικά τιμολόγια. Βάσει του ισχύοντος φορολογικού συστήματος, οι παραγωγοί λαμβάνουν επιστροφή ΦΠΑ ίση με το 11% των πωλήσεών τους. Το παραπάνω αποτελεί ισχυρό κίνητρο έτσι ώστε να εμφανίζουν τιμολόγια με τιμές υψηλότερες από αυτές στις οποίες πωλούν στην πραγματικότητα τα προϊόντα τους. Αποτέλεσμα; Αφού η τιμή από το χωράφι εμφανίζεται να ξεκινά από υψηλά επίπεδα, είναι αναμενόμενο να είναι υψηλή μέχρι και τη λιανική πώληση.

Η βασικότερη παρέμβαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, η οποία αναμένεται να αφορά την αλλαγή του τρόπου φορολόγησης των αγροτών, ήδη βρίσκεται με την ψήφιση του φορολογικού νομοσχεδίου σε φάση υλοποίησης. Η τήρηση βιβλίων εσόδων εξόδων υποχρεωτικά για τους παραγωγούς από το 2015 και μετά αναμένεται να οδηγήσει σε άρση κάποιων από τις στρεβλώσεις που διαμορφώνουν τις υψηλές τιμές των νωπών οπωροκηπευτικών στα «ράφια» των σουπερμάρκετ και των υπόλοιπων σημείων πώλησής τους.

Ο ίδιος ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού Δημήτρης Κυριτσάκης, στην ομιλία του ενώπιον της Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής, είχε επισημάνει, μεταξύ άλλων, αναφερόμενος στην ακαμψία των τιμών στα τρόφιμα και στα οπωροκηπευτικά, ότι σε μεγάλο βαθμό «οφείλεται στη μη έκδοση παραστατικών από τους παραγωγούς και στην εξωλογιστική φορολόγησή τους». 

Οι στρεβλώσεις καθορίζουν τις τιμές

Διαχρονικά, σύμφωνα με τον πρόεδρο της Επιτροπής Ανταγωνισμού, οι στρεβλώσεις που διαμορφώνουν τις υψηλές τιμές στο ράφι και τις χαμηλές στην τσέπη του παραγωγού είναι οι εξής:

-Η έλλειψη ανταγωνιστικότητας της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων (κατακερματισμός του αγροτικού και κτηνοτροφικού τομέα και έλλειψη οργανώσεων παραγωγών, μη έκδοση παραστατικών, ρυθμιστικά εμπόδια στο λιανεμπόριο κ.ά.).

-Υψηλό μη ανακτήσιμο κόστος, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται οι δαπάνες αδειοδότησης για ανάπτυξη νέων προϊόντων, οι δαπάνες αδειοδότησης και αρχικής λειτουργίας. Για να ενισχυθεί ο ανταγωνισμός, οι διεθνείς οργανισμοί προτείνουν τη μείωση του κόστους εξόδου με το να επιτρέπεται η σύντομη ρευστοποίηση των εμπορευμάτων (πώληση κάτω του κόστους).

-Χαμηλή εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης για συγκεκριμένα προϊόντα (βασικά είδη διατροφής).

-Διαδοχικές αυξήσεις του ΦΠΑ σε τρόφιμα. Από τον Μάρτιο του 2010 έγιναν συνολικά τέσσερις αυξήσεις.

-Υψηλό ενεργειακό κόστος με τις διαδοχικές αυξήσεις στον ΕΦΚ και στην ενέργεια.

-Οι αθέμιτες συμβατικές πρακτικές που προκύπτουν από ασυμμετρίες διαπραγματευτικής ισχύος παραγόντων της αλυσίδας.

-Η αδιαφάνεια στην εφοδιαστική αλυσίδα καταναλωτικών αγαθών (κυρίως τροφίμων).

-Συρρίκνωση της παραγωγικής βάσης της χώρας σε συνδυασμό με το ελλειμματικό ισοζύγιο πληρωμών (περισσότερες εισαγωγές από εξαγωγές) και υψηλά μεταφορικά κόστη.

-Οι υψηλοί συντελεστές της φορολογίας σε συνδυασμό με πολιτικές transfer pricing από μέρους πολυεθνικών εταιρειών.

-Η εμπλοκή πληθώρας μεσαζόντων στην αλυσίδα διανομής. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται την ύπαρξη υπερκέρδους σε συγκεκριμένα στάδια της αλυσίδας διανομής.

-Η υποχρεωτική ελληνική επισήμανση, μια πρακτική που ουσιαστικά αποτρέπει τη διεύρυνση των παράλληλων εισαγωγών που θα μπορούσε εν μέρει να αποτρέψει το μοίρασμα εθνικών αγορών από μέρους ορισμένων πολυεθνικών επιχειρήσεων.

-Έλλειψη καταναλωτικής συνείδησης.

-Γεωγραφία νησιωτικού τύπου, που δημιουργεί μικρές κλειστές αγορές και αυξάνει τα μεταφορικά κόστη.

-Οι συγκυριακές διεθνείς ανατιμήσεις πρώτων υλών.

-Άκρατη κερδοσκοπία, που ευνοείται από το σύνθετο χαρακτήρα της ακρίβειας, επειδή δυσκολεύει τον ακριβή εντοπισμό και επιμερισμό ευθυνών των παραγόντων που την προκαλούν.

-Τα κατάλοιπα των προς τα πάνω στρογγυλοποιήσεων που προκάλεσε η είσοδος της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση.

Kαι κόντρα ΕΣΕΕ με τους εμπόρους λαχαναγοράς  

Φωτιές άναψε η ανακοίνωση της Ελληνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου ότι μεταξύ των αιτιών για τις υψηλές τιμές στην αγορά περιλαμβάνεται και η ολιγοπωλιακή διάρθρωση της αγοράς χονδρικού εμπορίου, αναφέροντας μεταξύ άλλων το παράδειγμα του «καρτέλ» στην αγορά κοτόπουλου ή του «καρτέλ» στο χονδρεμπόριο των νωπών οπωροκηπευτικών.

Η τελευταία αποστροφή της ανακοίνωσης προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Συνδέσμου Εμπόρων Κεντρικής Λαχαναγοράς Αθηνών, που τη χαρακτηρίζει «επιεικώς ατυχέστατη», ενώ επιτέθηκε προσωπικά στον πρόεδρο της ΕΣΕΕ Βασίλη Κορκίδη, επισημαίνοντας ότι: «Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο κ. Κορκίδης, προέβη στο λάθος αυτό από κεκτημένη ταχύτητα, καθώς το υγιές εμπόριο δέχεται καίριο πλήγμα από την τρέχουσα οικονομική κρίση, και ελπίζουμε να διορθώσει, καθώς οποιαδήποτε σοβαρή έρευνα σχετικά με την αγορά των οπωροκηπευτικών θα τον οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ο κλάδος αυτός λειτουργεί με βασικό κανόνα τον υγιή ανταγωνισμό, την απρόσκοπτη τροφοδοσία της αγοράς με ποιοτικά ελληνικά και εισαγόμενο προϊόντα, σε τιμές που σέβονται τον δοκιμαζόμενο Έλληνα καταναλωτή».

Στην ίδια ανακοίνωση ο Σύνδεσμος Εμπόρων Κεντρικής Λαχαναγοράς Αθηνών σημειώνει: «Ουδέποτε έχει γίνει αναφορά από τη Γενική Γραμματεία Εμπορίου σε καρτέλ στη χονδρική αγορά οπωροκηπευτικών, τουναντίον, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, λόγω του έντονου και υγιούς ανταγωνισμού στον κλάδο, η χώρα μας βρίσκεται στην προτελευταία θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες στις τιμές των οπωροκηπευτικών, γεγονός που ενισχύεται και από τα σχετικά στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, τα οποία δείχνουν διαρκή πτώση τιμών στα οπωροκηπευτικά σε σχέση με πέρσι».