Φραγκοσυκιά: Μια καλλιέργεια υψηλών αποδόσεων

Γράφει ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΠΑΡΤΣΩΚΑΣ

Γεοπόνος

Α.Σ. Ένωση Αγρινίου

Tο φραγκόσυκο υπόσχεται υψηλά έσοδα, χωρίς να απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα. Eίναι καλλιέργεια που μπορεί να αξιοποιήσει φτωχά εδάφη, η εκμετάλλευση της οποίας μπορεί να προσφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη.

Στην Ελλάδα η φραγκοσυκιά ακόμη δεν καλλιεργείται συστηματικά και συναντώνται μόνο αυτοφυή δέντρα διάσπαρτα σε περιοχές της νότιας και νησιωτικής Ελλάδας, όπου το κλίμα είναι κυρίως ξηροθερμικό. Ωστόσο, θα μπορούσε να αποτελέσει μία εναλλακτική καλλιέργεια για πολλά μέρη της χώρας μας, με πολύ καλά οικονομικά αποτελέσματα.

Μάλιστα, έχει ενταχθεί στις προωθούμενες καλλιέργειες του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης στους Νομούς της Κρήτης, αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος με ανάλογο κλίμα, όπως είναι οι Νομοί Λακωνίας, Αρκαδίας, Μεσσηνίας, Ηλείας, Πειραιώς (Τροιζηνία, Κύθηρα και Πόρο), Κυκλάδων, Δωδεκανήσου, Σάμου και Ευβοίας.

Σήμερα, παγκοσμίως οι εξαγωγές του φραγκόσυκου φτάνουν τους 25.000 τόνους. Η φραγκοσυκιά φύεται σε ξηρά ή άνυδρα εδάφη. Είναι, δηλαδή, ξηροφυτικό είδος. Μπορεί να επιβιώσει σε παρατεταμένες περιόδους ανομβρίας. Η προσαρμογή αυτή οφείλεται στη δυνατότητα που έχει να αποθηκεύει νερό στους ιστούς της.

Από την επεξεργασία των καρπών του παράγονται πολλά προϊόντα διατροφής, όπως γλυκά, μαρμελάδες, κομπόστες, καλλυντικά, οινοπνευματώδη ποτά, φάρμακα κ.λπ.

Επίσης, οι βλαστοί του φραγκόσυκου, μαζί με τους καρπούς ή τα υποπροϊόντα της μεταποίησης, αφού απομακρυνθούν τα αγκάθια χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία ως ζωοτροφή, επειδή είναι πολύ θρεπτικοί. Αποδίδει περίπου 30 τόνους το στρέμμα.

Χαμηλό κόστος καλλιέργειας

Η φραγκοσυκιά είναι φυτό που δεν έχει εχθρούς. Έτσι το κόστος καλλιέργειας είναι πολύ χαμηλό. Η ανάγκη του φυτού για νερό είναι ελάχιστη, έτσι ώστε το μέλλον της καλλιέργειας στον ελλαδικό χώρο στα επόμενα χρόνια να είναι βιώσιμη, ακόμα και με τη μείωση των υδάτινων πόρων.

Το φραγκόσυκο απαιτεί ένα κλίμα θερμό και μία καλή έκθεση στο ηλιακό φως. Το κλίμα που είναι πιο ευνοϊκό χαρακτηρίζεται από μακράς διάρκειας ξηρά καλοκαίρια και από περιόδους βροχοπτώσεων το φθινόπωρο και τον χειμώνα, αλλά και από μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας.

Το έδαφος που είναι καταλληλότερο για την καλλιέργειά του είναι το μέσης συστάσεως που έχει καλή στράγγιση. Δεν έχει ιδιαίτερη προτίμηση στο έδαφος, αρκεί αυτό να μη είναι υγρό και να στραγγίζει καλά. Μπορεί να αναπτυχθεί σε πετρώδεις, αμμώδεις ή ξηρές τοποθεσίες, σε αβαθή εδάφη ή μετρίου βάθους, φτωχά σε οργανική ύλη, ακόμη και πλαγιές όπου άλλη καλλιέργεια είναι δύσκολη έως αδύνατη. Στα αργιλώδη και ασβεστώδη εδάφη ευδοκιμεί λιγότερο απ’ όσο στα μέσης συστάσεως. Η ανάπτυξή της σε βραχώδη εδάφη επιτυγχάνεται χάριν του ισχυρού συστήματος ριζών που διαθέτει και σταδιακά προκαλεί διάσπαση και αποσάθρωση αυτών.

Τα 1.700 ευρώ ανά στρέμμα αγγίζουν τα κέρδη

Με τη στρεμματική απόδοση στην καλλιέργεια της φραγκοσυκιάς να κυμαίνεται κατά μέσο όρο από 2 έως και 3 τόνους, τα έσοδα ανά στρέμμα σε ετήσια βάση μπορούν να προσεγγίσουν τα 1.700 ευρώ.

Οι τιμές στη διεθνή αγορά ποικίλλουν ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση. Οι καρποί της πωλούνται 2-5 ευρώ το κιλό, ενώ στα κλαδόφυλλα που χρησιμοποιούνται για ζωοτροφή η τιμή τους εξαρτάται από το μέγεθός τους από 0,7 έως 70 ευρώ το τεμάχιο. Το αλκοολούχο ποτό που παράγεται από το φραγκόσυκο από 3 έως 6 ευρώ το λίτρο.

Το φραγκόσυκο καρποφορεί μετά το 3ο έτος και έχει σε πλήρη παραγωγή αποδόσεις 100-150 κιλά ανά φυτό. Το φυτό είναι σε πλήρη παραγωγή μετά το 7ο έτος. Σε αρδευόμενη καλλιέργεια μπορεί να επιτευχθεί παραγωγή 3.000-4.000 κιλά το στρέμμα.

Η συγκομιδή των καρπών αρχίζει από τα τέλη Αυγούστου για τους καρπούς της πρώτης άνθισης και από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Δεκέμβριο για τους καρπούς της δεύτερης άνθισης. Η συγκομιδή γίνεται με κοπή των καρπών.

Στη συνέχεια γίνεται απομάκρυνση των αγκαθιών, ώστε να διατεθούν στο εμπόριο με τον χαρακτηρισμό «χωρίς αγκάθια», ώστε να έχουν υψηλότερες τιμές.

Πολλαπλασιασμός

Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με σπόρους, αλλά και με μοσχεύματα που προέρχονται από βλαστούς ηλικίας ενός ή δύο ετών. Πολλαπλασιάζεται δύσκολα με σπέρματα, ευκολότερα όμως με μοσχεύματα. Ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα γίνεται με κομμάτια των βλαστών, που αφήνονται μερικές ημέρες επάνω στο χώμα στην ύπαιθρο, ώστε να επουλωθεί η τομή του βλαστού και κατόπιν φυτεύονται στον αγρό για να αποκτήσουν ρίζες.

Αν η φύτευση γίνει τον χειμώνα, φυτεύεται ο βλαστός κατακόρυφα στο χώμα, κατά τρόπο ώστε ο μισός να είναι μέσα στο χώμα και ο μισός έξω. Αν η φύτευση γίνει το καλοκαίρι, αφήνεται ένας βλαστός στην επιφάνεια του εδάφους σε οριζόντια θέση. Από το κάτω μέρος του βλαστού εξέρχονται έπειτα από λίγες ημέρες μικρές ρίζες. Στη συνέχεια φυτεύονται στο χώμα, κατακόρυφα τουλάχιστον μέχρι το μέσον τους και έτσι θα έχουμε ένα νέο φυτό. Έπειτα από 6 μήνες γίνεται η φύτευση των μοσχευμάτων στον αγρό.

Καλλιεργητικές εργασίες

Η εγκατάσταση της φυτείας προϋποθέτει την ισοπέδωση του εδάφους, του φρεζαρίσματος και της βασικής λίπανσης. Ο αριθμός των φυτών που φυτεύεται είναι 40 φυτά το στρέμμα. Τα φυτά που έχουν παραχθεί από μοσχεύματα, φυτεύονται σε γραμμές που απέχουν μεταξύ τους 5 μέτρα. Οι αποστάσεις των φυτών επάνω σε κάθε γραμμή είναι 5 μέτρα φυτό από φυτό, ώστε να διευκολύνονται οι διάφορες καλλιεργητικές εργασίες.

Οι καλλιεργητικές αυτές εργασίες είναι το κλάδεμα, η απομάκρυνση των πρώτων ανθέων, η απομάκρυνση των ανώριμων καρπών, η συγκομιδή κ.λπ. Οι εργασίες αυτές γίνονται την περίοδο Μαΐου - Ιουνίου. Τα φραγκόσυκα πρέπει να δέχονται το κατάλληλο κλάδεμα, ώστε να απομακρύνονται οι βλαστοί που έχουν κακοσχηματισθεί ή φέρουν πληγές, ή έρχονται σε επαφή μεταξύ τους.

Το κλάδεμα πρέπει να γίνεται την άνοιξη ή στα τέλη του καλοκαιριού. Τα φραγκόσυκα απαιτούν την κατάλληλη λίπανση, κυρίως σε φωσφόρο και κάλιο, που θα πρέπει κατά προτίμηση να είναι οργανική.

Η μεταποίηση των καρπών

Από γλυκά και φυσικές χρωστικές ουσίες, μέχρι ζωοτροφές και οινόπνευμα, παράγονται από το φραγκόσυκο. Στο Μεξικό, άλλωστε, παράγεται από τους καρπούς του φραγκόσυκου το γνωστό αλκοολούχο ποτό, η τεκίλα.

Το φραγκόσυκο καλλιεργείται κυρίως για τους καρπούς του. Στο Μεξικό, πέρα από τους καρπούς, καλλιεργείται και για τους νεαρούς βλαστούς που καταναλώνονται σαν λαχανικό. Στα Κανάρια νησιά καλλιεργούνται τα φραγκόσυκα για την παραγωγή μίας κόκκινης χρωστικής ουσίας.

Επίσης, παράγεται μια ακόμη χρωστική ουσία, που είναι η μόνη χρωστική τροφίμων (Ε120) που επιτρέπεται στην παραγωγή λουκάνικων, ποτών, ειδών ζαχαροπλαστικής κ.λπ. Οι καρποί του χρησιμοποιούνται σαν φρούτο, αν και υπάρχει η δυσκολία της απομάκρυνσης των αγκαθιών. Οι καρποί, όπως και τα άνθη, έχουν μεγάλες ποσότητες βιταμίνης C, που υπολογίζεται στο 0,04% του χυμού. Επίσης, περιέχει ένα σάκχαρο που δεν κρυσταλλώνει.
Στη Σικελία πωλούν δύο είδη καρπών στις αγορές:

• Τους καρπούς που προέρχονται από τα πρώτα άνθη. Τα φραγκόσυκα αυτά έχουν ικανοποιητικό μέγεθος και καλή γεύση.
• Τους καρπούς που είναι όψιμοι. Οι καρποί αυτοί παράγονται αφού απομακρυνθούν με τα χέρια οι πρώτοι οφθαλμοί. Οι καρποί αυτοί έχουν μεγάλο μέγεθος και υπέροχη γεύση.

Επίσης, από τα φραγκόσυκα στη Σικελία παρασκευάζουν ένα λικέρ, το Ficodi, ενώ από τους καρπούς και τα άνθη παρασκευάζουν αλοιφές για το δέρμα.

Στην Αλγερία πωλούνται νωπά και αποξηραμένα φραγκόσυκα. Σήμερα κυκλοφορούν σε πολλές χώρες πέραν των νωπών καρπών και προϊόντα παράγωγα των φραγκόσυκων, όπως είναι τα τυποποιημένα σαρκώδη τμήματα των κλαδόφυλλων του φυτού σε μορφή φιλέτου, σε σούπερ μάρκετ με προϊόντα ντελικατέσεν, ως προϊόντα που είναι πλούσια σε βιταμίνες, αμινοξέα και ανόργανα άλατα.

Ένα άλλο τυποποιημένο προϊόν που έχει μεγάλη ζήτηση είναι το έλαιο που παράγεται από τους σπόρους του φραγκόσυκου και το οποίο προωθείται στην αγορά, σαν ελιξίριο της νεότητας και πωλείται σε πολύ υψηλές τιμές. Το φιαλίδιο των 15 ml πωλείται στην τιμή των 41 ευρώ.

Στο Μαρόκο, το πιο σημαντικό παράγωγο της φραγκοσυκιάς είναι η πρωτεΐνη AGP (αραβινογαλακτική), η οποία έχει πολύ μεγάλη εμπορική επιτυχία. Μετά από ζύμωση των καρπών του φραγκόσυκου, παράγεται ένα μη αλκοολούχο ποτό με υπέροχη γεύση.

Στην Αμερική παράγεται από τους σπόρους του φραγκόσυκου, ένα είδος λευκού αλεύρου από το οποίο παράγεται ένα είδος ψωμιού.

Οι ποικιλίες

Τα είδη του καλλιεργούμενου φραγκόσυκου είναι τρία: το κίτρινο (Sulfarina), το λευκό (Muscaredda) και το κόκκινο (Sanguigna). Στην Ιταλία το είδος που έχει τη μεγαλύτερη διάδοση είναι η Sulfarina, λόγω της μεγαλύτερης παραγωγικότητας που δείχνει στα εντατικά συστήματα καλλιέργειας. Η τάση σήμερα είναι, όμως, η καλλιέργεια και των τριών ειδών, ώστε να υπάρχει στην αγορά ένα προϊόν που να χαρακτηρίζεται από καρπούς με διάφορα χρώματα. Μερικές ποικιλίες που καλλιεργούνται στις χώρες της Μεσογείου και οι οποίες έχουν καλή γεύση και δεν έχουν αγκάθια είναι οι εξής:

Mexican: Είναι ποικιλία με μεγάλους πράσινους καρπούς, με λευκή σάρκα, που σχίζονται όταν ωριμάζουν.

Πρώιμες

Corfu: Έχει μεγάλους καρπούς, ανοικτού πράσινου χρώματος με λευκή σάρκα. Δεν είναι πολύ παραγωγική ποικιλία.

Guayacuil: Έχει καρπούς μετρίου μεγέθους, ανοικτού πράσινου χρώματος, με λευκή σάρκα. Δεν είναι παραγωγική ποικιλία.

Fusicaulis: Έχει πολύ μεγάλους καρπούς, κιτρινοπράσινους με λευκή σάρκα. Είναι αρκετά παραγωγική ποικιλία.

Morado: Έχει αρκετά μεγάλους καρπούς, με ανοικτό πράσινο χρώμα, λευκή σάρκα. Είναι αρκετά παραγωγική ποικιλία.

Μεσοπρώιμες

Algerian: Έχει καρπούς μετρίου μεγέθους, ολοκληρωτικά κόκκινους, πολύ παραγωγική ποικιλία.

Gymnocarpa: Έχει καρπούς μεγάλους, τελείως κίτρινους, πολύ παραγωγική ποικιλία.

Μεσο-όψιμες

Fusicaulis van Heerden: Έχει καρπούς μεγάλους, πρασινοκίτρινους, με κίτρινη σάρκα. Εχει την τάση να σχίζονται οι καρποί.

Roly-Poly: Έχει μικρούς καρπούς κοκκινωπούς. Παραγωγική ποικιλία.

Muscatel: Έχει καρπούς πολύ μεγάλους, λαμπρού πράσινου χρώματος, με λευκή σάρκα.

Signal: Έχει καρπούς αρκετά μεγάλους, οι οποίοι είναι ολοκληρωτικά κόκκινοι. Δεν είναι πολύ παραγωγική ποικιλία.

Οψιμες

Albitel: Έχει καρπούς μεγάλους, ολοκληρωτικά κόκκινους.

Skinners: Έχει μεγάλους καρπούς, τελείως πράσινους. Είναι αρκετά παραγωγική ποικιλία.

Πολύ όψιμες

Blue Motto: Έχει μεγάλους πράσινους καρπούς, με πορτοκαλί σάρκα. Είναι παραγωγική ποικιλία.

Malta: Έχει καρπούς μετρίου μεγέθους που είναι τελείως κίτρινοι. Είναι παραγωγική ποικιλία.