Η γεωργική έρευνα πλάι στον αγρότη

Το Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων (ΙΕΥΦΧ) ιδρύθηκε το 1961, όταν άρχισε να γίνεται αντιληπτή στη χώρα μας η αναγκαιότητα της έρευνας για την αγροτική ανάπτυξη. Σήμερα, μισό και πλέον αιώνα μετά, με πενιχρό προϋπολογισμό και ανύπαρκτο σχεδιασμό από πλευράς πολιτείας, οι εναπομείναντες τέσσερις ερευνητές και εννέα γεωπόνοι δίνουν μια καθημερινή μάχη ώστε το Ινστιτούτο όχι μόνο να επιβιώνει, αλλά και να δημιουργεί συνθήκες ανάπτυξης στον αγροτικό τομέα.

Ρεπορτάζ: ΦΑΝΗ ΝΙΚΗΦΟΡΑΚΗ

 Τη χρονιά που μας πέρασε, το Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων κατάφερε να αντλήσει 850.000 ευρώ από ευρωπαϊκά προγράμματα, την ώρα που ο κρατικός προϋπολογισμός προέβλεπε λιγότερα από 40.000 ευρώ. Στις εγκαταστάσεις του δημιούργησε ένα υπερσύγχρονο εργαστήριο ανάλυσης ελαιόλαδου, που κόστισε σχεδόν 800.000 ευρώ. Ακόμη, εξασφάλισε 300.000 ευρώ καθαρά χρήματα για τα επόμενα τέσσερα χρόνια μέσω του προγράμματος LIFE. «Ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουμε είναι αυτά τα προγράμματα» τονίζει ο διευθυντής δρ. Κώστας Χαρτζουλάκης, συμπληρώνοντας: «Κανείς δεν έχει αντιληφθεί σε τι κλίμα παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας δουλεύουμε. Κι όμως, με 15 ανθρώπους αυτή τη στιγμή, έχουμε κατορθώσει να είμαστε επίκαιροι, ανταγωνιστικοί και πρωτοπόροι».

«Είμαστε πάντα κοντά στον αγρότη και προσπαθούμε να λύνουμε τα προβλήματά του. Γι’ αυτό επιβιώσαμε τόσα χρόνια» τονίζει από την πλευρά της η δρ. Ευαγγελία Στεφανουδάκη-Κατζουράκη, αναπληρώτρια διευθύντρια.

Ο ρόλος του Ινστιτούτου

Για τους ανθρώπους του Ινστιτούτου Ελιάς, η ενίσχυση του ρόλου του, ιδιαίτερα αυτή την περίοδο που ο πρωτογενής τομέας μπορεί και πρέπει να παίξει πρωτεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη της χώρας, είναι επιβεβλημένη. «Οι νέοι αγρότες καλούνται να κάτσουν στα θρανία. Εμείς είμαστε δίπλα τους, τους παρέχουμε όλη την απαραίτητη τεχνογνωσία για τις καλλιέργειές τους, πάνω σε πάρα πολλά ζητήματα» τονίζει η δρ. Ευαγγελία Στεφανουδάκη-Κατζουράκη.

Το γραφείο παροχής υπηρεσιών του Ινστιτούτου έχει ως στόχο την αντιμετώπιση πρακτικών ζητημάτων για την εξασφάλιση ανώτερης ποιότητας ελαιόλαδου, την ορθολογική χρήση των πόρων που απαιτούν οι καλλιέργειες και την αποτελεσματική αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών με μέσα φιλικά προς το περιβάλλον.

Μάλιστα, το τελευταίο διάστημα, οι επιστήμονες του Ινστιτούτου βγήκαν από το «αποστειρωμένο» εργαστηριακό περιβάλλον και πλησίασαν τον αγρότη στο χωράφι, χάρη στο κινητό εργαστήριο αναλύσεων δειγμάτων νερού, εδάφους και φυτικών ιστών, που κάνει τις διαδικασίες απλούστερες και αμεσότερες. «Πρόκειται για μια προσπάθεια για αλλαγή προσανατολισμού στον τομέα της παροχής γνώσης» τονίζει ο κ. Χαρτζούλακης, επισημαίνοντας ότι το κόστος του κινητού εργαστηρίου ανήλθε σε σχεδόν 190.000 ευρώ και καλύφθηκε από ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα.

Παράλληλα, το Ινστιτούτο δίνει μεγάλη έμφαση στις έρευνες για νέες καλλιέργειες και για αναδιάρθρωση καλλιεργειών ή αποκατάσταση έπειτα από φυσικές καταστροφές. Τέλος, το εντομοτροφείο του ΙΕΥΦΧ εκτρέφει και αφήνει ελεύθερα στο περιβάλλον ωφέλιμα έντομα, τα οποία χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο του πληθυσμού των κυριότερων εχθρών των σημαντικότερων καλλιεργειών της Κρήτης. «Το Ινστιτούτο είναι πρωτοπόρο σ’ αυτά τα πράγματα. Δυστυχώς όμως τα περισσότερα ερευνητικά αποτελέσματα δεν αξιοποιούνται από την πολιτεία και γι’ αυτό δεν φταίμε εμείς» επισημαίνει ο δρ. Χαρτζουλάκης.

Πληρώνουν οι Κινέζοι για ελληνική τεχνογνωσία

Την ώρα που το ΙΕΥΦΧ εκτιμά ότι στην Ελλάδα εφαρμόζεται στην πράξη μόνο το 10% με 15% της υπάρχουσας τεχνογνωσίας σε αρκετούς τομείς που αφορούν την ελαιοκαλλιέργεια, οι Κινέζοι πληρώνουν τους Χανιώτες ερευνητές για να μάθουν τα «μυστικά» τους. «Οι Κινέζοι μας έχουν τεστάρει πολλές φορές. Έρχονται από το 1992, τόσο με διακρατικές συνεργασίες όσο και με ευρωπαϊκά προγράμματα. Τα τελευταία χρόνια όμως μας καλούν ως συμβούλους επί πληρωμή. Μάλιστα, πέρυσι μας είχε καλέσει μια ιδιωτική κινεζική εταιρεία, η οποία εμπορευόταν -μεταξύ άλλων- και το λάδι της καμέλιας και ήθελε τη γνώση μας για την εξαγωγή λαδιού από το φυτό. Όλοι αυτοί, τόσα χρόνια μας αξιολογούν και μας εμπιστεύονται» εξηγεί ο δρ. Κ. Χαρτζουλάκης. Εκτός από την Κίνα, το Ινστιτούτο Ελιάς έχει συνεργαστεί με πολλές ακόμα χώρες αλλά και Περιφέρειες της Ελλάδας, προσπαθώντας να κερδίσει κάποια χρήματα και από την παροχή υπηρεσιών. Πρόσφατα, έγιναν συνεργασίες με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, με τους Παξούς και με την Αλβανία: «Το ΙΕΥΦΧ αποτελεί σημείο αναφοράς για την ελιά και το ελαιόλαδο σε παγκόσμιο επίπεδο και είναι ένας πρεσβευτής της Κρήτης και της Ελλάδας στο εξωτερικό» τονίζει ο δρ. Χαρτζουλάκης. 

Ελαιόλαδο made in China;

Τα τελευταία χρόνια η παγκόσμια κατανάλωση του ελαιόλαδου αυξάνεται διαρκώς. Παράλληλα, αυξάνονται και οι προσπάθειες ελαιοκαλλιέργειας και παραγωγής ελαιόλαδου από πολλές χώρες του πλανήτη που επιδιώκουν να είναι αυτάρκεις.

«Η Κίνα άρχισε να καλλιεργεί ελιές χωρίς να το έχει στην κουλτούρα της. Στην αρχή ήθελαν να προστατέψουν τα εδάφη από τη διάβρωση. Ήδη από το 1960 κάνουν προσπάθεια, ωστόσο οι κλιματολογικές συνθήκες είναι τόσο οριακές που δεν έχουν μεγάλη παραγωγή» εξηγεί ο δρ. Χαρτζουλάκης. Ανάλογες προσπάθειες σημειώνονται και σε άλλες χώρες, όπως η Αργεντινή, οι ΗΠΑ, αλλά και η Αυστραλία, όπου κατοικούν πάρα πολλοί μετανάστες από μεσογειακές χώρες που θέλουν να μειώσουν τις εισαγωγές προϊόντων ελαιόλαδου. Ωστόσο καμία από αυτές τις προσπάθειες δεν φαίνεται να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα, παρά το ότι η τεχνολογία αυτών των χωρών είναι εξαιρετικά προηγμένη.

Φυσικά, δεν ισχύει το ίδιο και για τις χώρες της Β. Αφρικής, όπως η Τυνησία και το Μαρόκο, αλλά και την Τουρκία, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν μπει δυναμικά στο παιχνίδι.

Ανάγκη για πιστοποίηση

Όμως, όπως εξηγεί ο δρ. Χαρτζουλάκης, η ποιότητα του λαδιού αυτών των χωρών είναι κατώτερη του κρητικού ελαιόλαδου: «Ναι μεν έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά του έξτρα παρθένου, αν όμως το αναλύσεις οργανοληπτικά, έχει λιγότερο άρωμα και πολύ λιγότερες πολυφαινόλες, αντιοξειδωτικά δηλαδή, στα οποία συνίστανται όλες οι ευεργετικές ιδιότητες του δικού μας ελαιόλαδου». Αυτό οφείλεται στο ότι αυτές οι φυτείες απαιτούν πολύ νερό και πολύ λίπασμα, με αποτέλεσμα να αλλοιώνονται αυτά τα χαρακτηριστικά, την ώρα που στην Κρήτη η ελαιοκαλλιέργεια έχει πολύ χαμηλές εισροές (λίπασμα, νερό, ψεκάσματα), δίνοντας λάδι που και έξτρα παρθένο είναι και έχει και άλλα χαρακτηριστικά που οι άλλες καλλιέργειες δεν μπορούν να τα έχουν.

Βέβαια, όλα αυτά δεν είμαστε σε θέση να τα αποδείξουμε. «Τα ελαιουργεία μας δεν είναι πιστοποιημένα, για να μπορούμε να δείξουμε ότι το λάδι μας έχει και κάποια χαρακτηριστικά που εμείς μπορούμε να δώσουμε ενώ οι άλλοι δεν μπορούν» διαπιστώνει ο δρ. Χαρτζουλάκης, επισημαίνοντας ότι οι επανειλημμένες πιέσεις του Ινστιτούτου και άλλων επιστημονικών φορέων προς το κράτος για ανάπτυξη και εφαρμογή των σχετικών ελέγχων δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα.

«Όμως η αγορά δεν περιμένει. Αυτή τη στιγμή η κορωνέικη ποικιλία καλλιεργείται σε όλον τον κόσμο. Κι εμείς καθόμαστε χωρίς πολιτική, λέγοντας ότι παράγουμε καλό λάδι. Πρέπει να κινηθούμε για να πάρουμε την υπεραξία του λαδιού μας. Με τους όρους του ’80, που η Ισπανία δεν είχε έξτρα παρθένο, είχαμε το καλύτερο λάδι. Τώρα οι όροι έχουν αλλάξει. Η Ισπανία παράγει πλέον 600.000 τόνους ετησίως έξτρα παρθένο. Τόση είναι η παγκόσμια ζήτηση. Γιατί λοιπόν να πάρουν το δικό μας;» αναρωτιέται και συμπληρώνει: «Πρέπει να ακούσουμε το τι ζητάει η αγορά και να ξεχωρίσουμε από τη μαζική παραγωγή του έξτρα παρθένου».

Η επόμενη μέρα του Ινστιτούτου

Για τους ανθρώπους του Ινστιτούτου Ελιάς, η διασφάλιση της ποιότητας του κρητικού ελαιόλαδου είναι επιβεβλημένη και ο ρόλος του Ινστιτούτου στην προσπάθεια αυτή μπορεί και πρέπει να είναι ηγετικός.

«Δυστυχώς, έως τώρα η πολιτεία δεν προσανατόλισε την παραγωγή μας στα ποιοτικά προϊόντα, παρά μόνο στις κουβέντες. Αντί να στηρίζει τη γεωργική έρευνα, την απαξιώνει» διαπιστώνει ο δρ. Χαρτζουλάκης, εκφράζοντας την άποψη ότι πρέπει να κινηθούμε άμεσα προς την κατεύθυνση της ταυτοποίησης και της διασφάλισης της ιχνηλασιμότητας του ελαιόλαδου. «Σήμερα ο κόσμος, παρά την κρίση, στρέφεται στα ποιοτικά προϊόντα. Αυτό το προϊόν που εγώ θα το αγοράσω και θα το πληρώσω ακριβά, εκτός από το να είναι έξτρα παρθένο, θέλω να έχει και άλλα χαρακτηριστικά: να ξέρω από ποιο χωράφι βγήκε, από ποιον παραγωγό, με τι ψεκάστηκε, πότε μαζεύτηκε, σε ποιο ελαιουργείο πήγε και πώς έφτασε μέχρι εμένα. Να μπορώ να το ελέγξω. Σε τέτοια προϊόντα η αγορά της Ευρώπης, και πολύ περισσότερο η παγκόσμια αγορά, είναι ελλειμματική. Προς αυτή την κατεύθυνση θα έπρεπε να έχουμε κινηθεί. Ενώ το ξέρουμε, δεν κάνουμε τίποτα. Εφησυχάζουμε με το ότι έχουμε καλό λάδι. Και τι έγινε;» αναρωτιέται.

Εναλλακτικές καλλιέργειες

Με πικρία ο δρ. Κώστας Χαρτζουλάκης διαπιστώνει την προχειρότητα και την έλλειψη σχεδιασμού από πλευράς κράτους στον τομέα των εναλλακτικών καλλιεργειών, παρά το ότι συχνά παρουσιάζονται ως διέξοδος για την αγροτική παραγωγή.

«Αυτήν τη στιγμή όλη η Ελλάδα δεν έχει έναν ερευνητή για τα υποτροπικά φυτά και λέμε ότι θέλουμε να αναπτύξουμε τις εναλλακτικές καλλιέργειες» τονίζει, εξηγώντας ότι ο μοναδικός ερευνητής για τα εσπεριδοειδή και τα υποτροπικά φυτά αποχώρησε το 2005 και δεν αντικαταστάθηκε. «Αναρωτιέμαι με ποια στοιχεία οι πολιτικοί λένε στους αγρότες να στραφούν σε διάφορες καλλιέργειες, όπως το ιπποφαές, για παράδειγμα, ενώ εμείς δεν τολμάμε να τους το πούμε, αφού δεν έχουμε στοιχεία» επισημαίνει. «Εμείς έχουμε καταθέσει τις προτάσεις μας επίσημα για τις καλλιέργειες που θεωρούμε ότι μπορούν να περπατήσουν στην Κρήτη. Θα μπορούσαμε να έχουμε βάλει διάφορα φρούτα που προσιδιάζουν στον μεσογειακό λαό, όπως το μάνγκο, που έχει υψηλές τιμές, δεν έχει πολλά εργατικά και δεν είναι και τόσο ευπαθές. Επίσης, η αγορά του αβοκάντο έχει ανοίξει τα τελευταία χρόνια. Υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Κι εμείς δεν έχουμε έναν ερευνητή να πει «ναι, αυτές οι νέες ποικιλίες δοκιμάστηκαν εδώ, αυτά είναι τα καινούρια σχήματα».

Σ’ αυτά τα πράγματα έπρεπε να είμαστε μπροστά» τονίζει, διαπιστώνοντας ότι σε αυτήν ακριβώς την έλλειψη κρατικού σχεδιασμού «πατάνε οι επιτήδειοι», οι οποίοι εξαπατούν τους αγρότες, ωθώντας τους σε διάφορες καλλιέργειες που πιθανότατα να μην έχουν τα υποσχόμενα αποτελέσματα: «Πρόκειται για αυτοσχεδιασμούς χωρίς κανέναν απολύτως συντονισμό» διαπιστώνει.