Ξεχωριστά κρασιά... όνομα και πράγμα!

Η κατηγοριοποίηση των κρασιών στην Ε.Ε. υπόκειται σε κοινούς κανόνες, που αναφέρονται στους σχετικούς κανονισμούς του Συμβουλίου και της Κομισιόν. Κυρίαρχο στοιχείο στην κατηγοριοποίηση των οίνων είναι η περιοχή προέλευσης και με βάση την παράμετρο μιας συγκεκριμένης περιοχής (ή ζώνης) προκύπτει η κατηγορία «οίνων με ονομασία προέλευσης».

«Ονομασία Προέλευσης» είναι, σύμφωνα με την νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ονομασία μιας περιοχής, μιας συγκεκριμένης τοποθεσίας ή, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μιας χώρας, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα παραγόμενα προϊόντα στον αμπελοοινικό τομεά (π.χ. οίνος, νεαρός οίνος, οίνος λικέρ, αφρώδης οίνος κ.λπ.).
Για να χρησιμοποιηθεί το όνομα μιας Ονομασίας Προέλευσης, θα πρέπει να εκπληρώνονται οι παρακάτω απαιτήσεις, για το προϊόν που φέρει την ονομασία:

1. Η ποιότητα και τα χαρακτηριστικά του οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο ιδιαίτερο γεωγραφικό περιβάλλον που περιλαμβάνει τους φυσικούς και τους ανθρώπινους παράγοντες.

2. Τα σταφύλια από τα οποία παράγεται, προέρχονται αποκλειστικά από τη γεωγραφική αυτή ζώνη.

3. Η παραγωγή του πραγματοποιείται στη συγκεκριμένη γεωγραφική ζώνη και προέρχεται αποκλειστικά από ποικιλίες αμπέλου που ανήκουν στο είδος Vitis vinifera.

Οι Ονομασίες Προέλευσης, εφόσον τηρηθούν συγκεκριμένες διαδικασίες, προστατεύονται από κάθε άμεση ή έμμεση εμπορική χρήση, σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι συνεπώς προνόμιο η χρήση της ονομασίας προέλευσης μόνο των επιχειρηματιών, που παράγουν οίνους σύμφωνα με τις προδιαγραφές που έχουν τεθεί από το κράτος-μέλος και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Προστασία

Για να προστατευθεί μια Ονομασία Προέλευσης είναι υποχρεωτικό να κατατεθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή «τεχνικός φάκελος», που περιλαμβάνει εκτός από την ονομασία μιας περιοχής και τις τεχνικές προδιαγραφές του οίνου όπως: τα αναλυτικά και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του, ενδεχομένως τις οινολογικές πρακτικές που χρησιμοποιούνται, την ανώτατη απόδοση του αμπελώνα από τον οποίο προέρχονται τα σταφύλια ή τις ποικιλίες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του και τις λεπτομέρειες βάσει των οποίων προκύπτει ο δεσμός του οίνου με τη γεωγραφική περιοχή που τον παράγει, δηλαδή:

• λεπτομέρειες για τη γεωγραφική περιοχή (ιδίως οι φυσικοί και ανθρώπινοι παράγοντες, που έχουν σημασία ως προς τον δεσμό),

• λεπτομέρειες για την ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά του προϊόντος που μπορούν να αποδοθούν, ουσιαστικά ή αποκλειστικά, στο γεωγραφικό περιβάλλον και

• περιγραφή της αιτιώδους αλληλεπίδρασης μεταξύ των λεπτομερειών που αναφέρονται παραπάνω.

Όταν, λοιπόν, σε μια ετικέτα ο καταναλωτής διαβάζει Π.Ο.Π. ή Ο.Π.Α.Π. Σάμος ή Π.Ο.Π. ή Ο.Π.Α.Π. Αμυνταίου, θα πρέπει να γνωρίζει ότι η συγκεκριμένη φιάλη υπόκειται σε μια σειρά υποχρεώσεων, η εκπλήρωση των οποίων ελέγχεται ότι τηρείται. 
Για τους λόγους αυτούς η επίκληση της περιοχής παραγωγής έχει πολλές φορές μεγαλύτερη σημασία από τον ίδιο τον παραγωγό του οίνου, χωρίς αυτό να υποβαθμίζει τη σημασία του τελευταίου. 
Η εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών, δίνει τη δυνατότητα και το προνόμιο σε όλους τους Ευρωπαίους να προστατεύσουν τις ενδείξεις τους, μέσω του «Μητρώου Προστατευόμενων Ονομασιών Προέλευσης», συνεπώς κανείς σε παγκόσμιο επίπεδο δεν έχει το δικαίωμα να αναγράψει στην ετικέτα το προστατευόμενο όνομα της περιοχής (π.χ. Π.Ο.Π./Ο.Π.Α.Π. Λήμνου). 
Οι οίνοι Π.Ο.Π. έχουν δικαίωμα να αναγράφουν στην ετικέτα τους το έτος συγκομιδής, εφόσον τουλάχιστον το 85% των σταφυλιών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή τους συγκομίζονται το εν λόγω έτος. Επίσης, οι οίνοι Π.Ο.Π. έχουν δικαίωμα αναγραφής στην ετικέτα τους, ή των ποικιλιών, όταν αυτές συμμετέχουν τουλάχιστον κατά 85% στην παραγωγή του. 
Οίνοι Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης στην ελληνική επικράτεια είναι οι οίνοι με Ονομασία Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας (Ο.Π.Α.Π.), οι οίνοι με Ονομασία Προέλευσης Ελεγχόμενη (ΟΠΕ), ο οίνος γλυκύς φυσικός και ο φυσικώς γλυκός. 
Πιο συγκεκριμένα, οι προηγούμενες ενδείξεις χρησιμοποιούνται υπό τις εξής προϋποθέσεις: 

Ονομασία Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας (ΟΠΑΠ)

Είναι η ονομασία μιας περιοχής ή μιας συγκεκριμένης τοποθεσίας, η οποία έχει αναγνωριστεί με διοικητική πράξη, για να περιγράψει οίνους που πληρούν τους ακόλουθους όρους:

• Παράγονται από σταφύλια εκλεκτών ποικιλιών αμπέλου του είδους Vitis vinifera, τα οποία προέρχονται αποκλειστικά από τη γεωγραφική αυτή ζώνη και η παραγωγή τους πραγματοποιείται εντός της ζώνης.

• Παράγονται από σταφύλια αμπελώνων χαμηλών στρεμματικών αποδόσεων.

• Η ποιότητα και τα χαρακτηριστικά τους οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο ιδιαίτερο γεωγραφικό περιβάλλον, που συμπεριλαμβάνει τους φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες.

Ονομασία Προέλευσης Ελεγχόμενη (Ο.Π.Ε.)

Οι οίνοι «Ονομασίας Προελεύσεως Ελεγχόμενη» πρέπει να πληρούν απαραιτήτως τους όρους των οίνων Ο.Π.Α.Π. και επιπλέον:

• παράγονται από σταφύλια επιλεγμένων αμπελώνων, χαμηλών στρεμματικών αποδόσεων, που καλλιεργούνται σε εδάφη κατάλληλα για την παραγωγή οίνων ποιότητας και

• πληρούν συγκεκριμένους όρους όσον αφορά το σύστημα κλάδευσης των αμπελώνων και την ελάχιστη περιεκτικότητα του γλεύκους σε σάκχαρα.

Οίνος γλυκός φυσικός

Πρόκειται για οίνους που ανήκουν στην κατηγορία Ο.Π.Ε. ή Ο.Π.Α.Π. και επιπλέον πληρούν τις ακόλουθες απαιτήσεις:

• προέρχονται από γλεύκος με αρχικό φυσικό αλκοολικό τίτλο τουλάχιστον 12 % vol,

• έχουν αποκτημένο αλκοολικό τίτλο τουλάχιστον 15% vol και όχι ανώτερο από 22% vol,

• έχουν ολικό αλκοολικό τίτλο τουλάχιστον 17,5% vol.

Οίνος φυσικός γλυκός

Οίνοι που ανήκουν στην κατηγορία οίνων Ο.Π.Ε. ή Ο.Π.Α.Π. και επιπλέον πληρούν τους ακόλουθους όρους:

• παράγονται από σταφύλια που έχουν αφεθεί στον ήλιο ή τη σκιά,

• παράγονται χωρίς την προσθήκη γλεύκους, συμπυκνωμένου γλεύκους, αλκοόλης ή αποστάγματος,

• έχουν φυσικό αλκοολικό τίτλο τουλάχιστον 1 % vol (ή 300 γραμμάρια σακχάρων ανά λίτρο).

Εμπορία

Προκειμένου να δικαιούνται οι οίνοι Ο.Π.Α.Π. και Ο.Π.Ε. να κυκλοφορούν στο εμπόριο, κάθε αμπελουργική περίοδο προβλέπονται από την ελληνική νομοθεσία οι προϋποθέσεις για την κατάταξη ενός οίνου ως Ο.Π.Α.Π., η εξέτασή του από Επιτροπές Οργανοληπτικής Εξέτασης και η διαδικασία για την κατάταξή του.

Εφόσον μετά την εφαρμογή της προαναφερόμενης διαδικασίας οι οίνοι ΟΠΑΠ και ΟΠΕ εγκριθεί να κυκλοφορούν στο εμπόριο, οφείλουν στο πώμα της φιάλης να φέρουν ταινίες ερυθρού και κυανού χρώματος αντίστοιχα και να εμφιαλώνονται σε γυάλινες φιάλες, μικρότερες του ενός λίτρου με πώμα φελλού.

Οίνοι Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης

Όπως ισχύει για μια περιοχή με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π.) και η περιοχή με Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (Π.Γ.Ε.) υποδηλώνει την καταγωγή ενός οίνου σε μια γεωγραφική περιοχή μικρότερη, ίση ή και μεγαλύτερη ενός Νομού.
Οι οίνοι με Π.Γ.Ε. περιλαμβάνουν τη μεγάλη κατηγορία των «Τοπικών Οίνων» και των «οίνων με ονομασία κατά παράδοση».
Η ένδειξη της γεωγραφικής περιοχής που συνοδεύει τον όρο «Τοπικός Οίνος» μπορεί να αναφέρεται:

• σε ένα αμπελουργικό διαμέρισμα (π.χ. Θράκη, Μακεδονία, Ήπειρος, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα, Ιόνια νησιά, νησιά του Αιγαίου Πελάγους, Κρήτη),

• σε μια αμπελουργική περιοχή, μεγαλύτερη του Νομού ή σε ένα Νόμο (π.χ. τοπικός οίνος Μαγνησίας), ή

• σε μια αμπελουργική περιοχή μικρότερη του Νομού (π.χ. τοπικός οίνος Σπάτων).

Για να χρησιμοποιηθεί το όνομα μιας «γεωγραφικής ένδειξης» που αναφέρεται σε μια περιοχή ή συγκεκριμένη τοποθεσία, ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις σε μια χώρα, πρέπει να εκπληρώνονται οι παρακάτω απαιτήσεις:

1. Να έχει συγκεκριμένη ποιότητα, φήμη ή άλλα χαρακτηριστικά που οφείλονται στην εν λόγω γεωγραφική προέλευσή του.

2. Τουλάχιστον το 85% των σταφυλιών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του να προέρχονται αποκλειστικά από τη γεωγραφική αυτή ζώνη.

3. Η παραγωγή του να πραγματοποιείται στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή.

4. Να προέρχεται από ποικιλίες αμπέλου που ανήκουν στο είδος Vitis vinifera και άλλων ειδών του γένους Vitis.

Προστασία

Οι γεωγραφικές ενδείξεις, εφόσον τηρηθούν συγκεκριμένες διαδικασίες, προστατεύονται από κάθε άμεση ή έμμεση εμπορική χρήση σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως ισχύει και με τους οίνους Π.Ο.Π. Ανάλογη, άλλωστε, με αυτή που ακολουθείται για τους οίνους Π.Ο.Π. είναι και η διαδικασία που ακολουθείται στην Κομισιόν για να προστατευθεί μια γεωγραφική ένδειξη (κατάθεση «τεχνικού φακέλου» κ.λπ.).

Όταν σε μια ετικέτα ο καταναλωτής διαβάζει Π.Γ.Ε. ή Τοπικός οίνος π.χ. Ανδριανής, θα πρέπει να γνωρίζει ότι η συγκεκριμένη φιάλη υπόκειται σε μια σειρά υποχρεώσεων, η τήρηση των οποίων ελέγχεται.
Οι οίνοι Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (Π.Γ.Ε.) έχουν δικαίωμα να αναγράφουν στην ετικέτα τους, το έτος συγκομιδής, εφόσον τουλάχιστον το 85% των σταφυλιών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή τους συγκομίζονται το εν λόγω έτος. Επίσης, οι οίνοι Π.Γ.Ε. έχουν δικαίωμα αναγραφής στην ετικέτα τους, της ή των ποικιλιών, όταν αυτές συμμετέχουν τουλάχιστον κατά 85% στην παραγωγή του.
Στους οίνους με Π.Γ.Ε., περιλαμβάνονται οι:

Ονομασία κατά παράδοση

Είναι οίνοι που παράγονται αποκλειστικά στη γεωγραφική επικράτεια της Ελλάδας και επιπλέον:

- προκειμένου για τους οίνους με ονομασία κατά παράδοση Ρετσίνα, παράγονται από γλεύκος σταφυλιών, επεξεργασμένο με ρητίνη Πεύκης Χαλεπίου και

- προκειμένου για τους οίνους με ονομασία κατά παράδοση Βερντέα, παράγονται από σταφύλια αμπελώνων της νήσου Ζακύνθου και πληρούν συγκεκριμένους όρους σχετικά με τις χρησιμοποιούμενες ποικιλίες σταφυλιών, τις στρεμματικές αποδόσεις των αμπελώνων και την περιεκτικότητα του γλεύκους σε σάκχαρα.

Τοπικός οίνος

Είναι η ένδειξη που αναφέρεται σε μια περιοχή ή μια συγκεκριμένη τοποθεσία, η οποία έχει αναγνωριστεί με διοικητική πράξη, για να περιγράψει οίνους που πληρούν τους ακόλουθους όρους:

• Έχουν συγκεκριμένη ποιότητα, φήμη ή άλλα χαρακτηριστικά που οφείλονται στην εν λόγω προέλευσή του.

• Τουλάχιστον το 85% των σταφυλιών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τους προέρχονται αποκλειστικά από τη γεωγραφική αυτή ζώνη και η παραγωγή τους πραγματοποιείται εντός της ζώνης.

• Προέρχονται από ποικιλίες αμπέλου συνιστώμενες ή και επιτρεπόμενες για την περιοχή.

• Παράγονται από σταφύλια αμπελώνων που βρίσκονται σε εδάφη κατάλληλα για αμπελοκαλλιέργεια, με χαμηλές στρεμματικές αποδόσεις.

• Έχουν συγκεκριμένο –κατά περίπτωση– φυσικό και αποκτημένο αλκοολικό τίτλο.

Ποικιλιακοί Οίνοι

Πρόσφατα και προκειμένου να αντιμετωπισθεί ένα αυξανόμενο κύμα εισαγωγών οίνων στο ευρωπαϊκό έδαφος από Τρίτες Χώρες, που κυρίαρχο στοιχείο επικοινωνίας τους με τον καταναλωτή είναι η ποικιλία αμπέλου (π.χ. Cabernet Sauvignon, Merlot, Chardonnay), κατ’ απαίτηση των παραγωγών η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεσμοθέτησε την δυνατότητα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναγράφουν στις ετικέτες των οίνων που παράγουν χωρίς Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης ή Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (δηλαδή η κατηγορία των επιτραπέζιων οίνων), την ένδειξη του έτους συγκομιδής και των οινοποιήσιμων ποικιλιών αμπέλου από τις οποίες παρασκευάζονται.

Η κοινοτική νομοθεσία στο άρθρο 63 του ΚΑΝ (Ε.Κ.) 607/09, προβλέπει αυστηρές διατάξεις για τους ελέγχους και την πιστοποίηση αυτών των οίνων, που αποκαλούνται «Ποικιλιακοί Οίνοι» και αποτελούν ειδική κατηγορία.