«Χρυσά» τριαντάφυλλα από την Κοζάνη

της Άννας Αραμπατζή

Με την άνοδο της ανεργίας και την εγκατάλειψη των αστικών κέντρων, πολλοί είναι εκείνοι που επιστρέφουν στη φύση και βρίσκουν «θησαυρούς».

Στο Βόϊο της Κοζάνης, από το 2005 ασχολούνται με έναν από τους «θησαυρούς» της γης, το τριαντάφυλλο. Και είναι «θησαυρός» που ολοένα και περισσότεροι θέλουν να ασχοληθούν με αυτόν, γιατί είναι η βάση για το ροδέλαιο, το «ρευστό χρυσό». Ονομάζεται έτσι γιατί είναι τρεις φορές πιο ακριβό απ’ ό,τι ο αληθινός χρυσός, αφού απαιτούνται περίπου 4.000 κιλά ρόδων για την παραγωγή μόλις ενός κιλού ροδέλαιου!

Το 2005 έφτασαν στα χέρια της ομάδας παραγωγών του Βοΐου τα πρώτα τριαντάφυλλα από τη Βουλγαρία, τη χώρα που κατέχει τα σκήπτρα στην παραγωγή ροδέλαιου. Το 2006 συγκομίσθηκε η πρώτη σοδειά, στην οποία έγινε πειραματική απόσταξη σε σχολή των Αθηνών. Σε κάποια σημεία, λοιπόν, το ροδέλαιο της Κοζάνης βρέθηκε καλύτερο ακόμα και από το βουλγάρικο.

Τρία χρόνια αργότερα, ιδρύθηκε ο Συνεταιρισμός Αρωματικών Φυτών Βοΐου Κοζάνης και έγινε για πρώτη φορά απόσταξη σε εμπορική κλίμακα με αποστακτήρα υψηλής τεχνολογίας. Σήμερα ο Συνεταιρισμός απαριθμεί δεκαπέντε μέλη, αλλά το ενδιαφέρον έχει τετραπλασιαστεί. «Το ενδιαφέρον από τον κόσμο είναι μεγάλο. Μέχρι τώρα παίρναμε τριαντάφυλλα από 15 παραγωγούς, αλλά φέτος θα έχουμε 60 άτομα επιπλέον», σημειώνει η κα Κατερίνα Δαδαμόγια, υπεύθυνη πωλήσεων του Συνεταιρισμού. Η επέκταση είναι μεγάλη, καθώς από τα 100 στρέμματα που διέθεταν και έπαιρναν τριαντάφυλλα από τα 60, τώρα θα φτάσουν πάνω από 200 στρέμματα.

Τα τριαντάφυλλα

Το υψόμετρο ωφελεί, τα τριαντάφυλλα, καθώς φαίνεται, αποδίδουν τα μέγιστα σε υψόμετρο 650 μέτρων, ενώ οι λεβάντες, το δεύτερο εγχείρημα του Συνεταιρισμού, στα 700 μ. Η τριανταφυλλιά που καλλιεργείται είναι η ρόζα η δαμασκηνή (Rosa damascena), ενώ σε μικρότερη έκταση καλλιεργείται η rosa alba. Η ρόζα η δαμασκηνή είναι φυτό πολυετές, ανθεκτικό, με μεγάλο ριζικό σύστημα. Το ύψος του ανεπτυγμένου φυτού μπορεί να ξεπεράσει τα 2,5 m. Ανθίζει μία φορά το χρόνο μεταξύ Μαΐου-Ιουνίου. Τα άνθη έχουν χρώμα ροζ και είναι τα πιο αρωματικά στον κόσμο. Κάθε φυτό αναπτύσσει πολλούς βλαστούς από το έδαφος, οι οποίοι διακλαδίζονται και δίνουν πολλά άνθη από το δεύτερο χρόνο και μετά. Ένα αναπτυγμένο, τεσσάρων χρόνων και πάνω φυτό μπορεί να δώσει μέχρι και 500 ή 600 άνθη στην περίοδο της ανθοφορίας.

Μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου γίνεται η συγκομιδή, τις πρώτες πρωινές ώρες, με το χέρι. Τα ροδοπέταλα συλλέγονται λίγα-λίγα κάθε μέρα και παίρνουν το δρόμο για το αποστακτήριο του Συνεταιρισμού στην Εράτυρα Κοζάνης, για να μπουν στα καζάνια. Σε πρόσφατη εκδήλωση του Συνεταιρισμού στη Θεσσαλονίκη έγινε ενημέρωση για την καλλιέργεια τριαντάφυλλων και λεβάντας. Ο γεωπόνος του Συνεταιρισμού κ. Γιώργος Κασαπίδης παρουσίασε οικονομικοτεχνικά στοιχεία της καλλιέργειας ρόδων, επισημαίνοντας ότι το καθαρό κέρδος ανά στρέμμα για τον παραγωγό ανέρχεται στα 550 ευρώ όταν πρόκειται για οικογενειακή εκμετάλλευση και στα 350 ευρώ όταν χρησιμοποιούνται εργάτες για τη συγκομιδή των ρόδων. Οι ανάγκες του Συνεταιρισμού για την κάλυψη της φετινής ζήτησης της αγοράς σε ροδόνερο και ροδέλαιο θα καλύπτονταν αν υπήρχε παραγωγή ρόδων έκτασης 400 στρεμμάτων.

Ροδέλαιο

Με την απόσταξη των ροδοπέταλων βγαίνει το ροδέλαιο. Το παράγουν κυρίως τέσσερις χώρες στον κόσμο: η Βουλγαρία που θεωρείται ότι έχει και την καλύτερη ποιότητα, η Τουρκία, το Μαρόκο και η Περσία. Το ροδέλαιο χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή αρωμάτων, καλλυντικών, φαρμάκων και προϊόντων αρτοζαχαροπλαστικής. Για την παραγωγή ενός λίτρου χρειάζονται τέσσερις τόνοι τριαντάφυλλα, περί τα οκτώ με δέκα στρέμματα, όταν είναι στη μέγιστη παραγωγή. Η τιμή του κυμαίνεται στα πέντε με 10.000 ευρώ για ανά λίτρο. Πέρυσι απέσταξαν ενάμισι λίτρο, αλλά η φετινή ποσότητα θα είναι μεγαλύτερη. Επιπλέον, παράγεται και το ροδέλαιο Κοζάνης 1%, το οποίο περιέχει και αμυγδαλέλαιο και χρησιμοποιείται κυρίως ως καλλυντικό.

Ροδόνερο

Με μικρή διαφορά στον τρόπο απόσταξης των τριαντάφυλλων, στην αναλογία μεταξύ ροδοπετάλων και νερού, παράγεται το ροδόνερο. Είναι το μοναδικό ελληνικό ροδόνερο που παράγεται μετά από διπλή απόσταξη φρεσκοκομμένων ρόδων και είναι πιο αρωματικό. Χρησιμοποιείται ως βασικό συστατικό στην αρωματοποιία, τη βιομηχανία καλλυντικών και την αρτοζαχαροπλαστική. Η ποσότητα παραγωγής δεν είναι προκαθορισμένη, εξαρτάται από τις παραγγελίες, απ’ όπου υπάρχει ζήτηση. Πέρυσι, η παραγωγή διαμορφώθηκε στα δώδεκα λίτρα.

Λεβάντα

Το λεβαντέλαιο προστέθηκε πρόσφατα στη σφαίρα ενδιαφέροντος του συνεταιρισμού. Αναλύοντας το, σύμφωνα με την κα Δαδαμόγια, προέκυψε ότι είναι πολύ καλό, εφάμιλλο με το γαλλικό. Το καθαρό κέρδος του παραγωγού που κυμαίνεται από τα 200 έως τα 300 ευρώ ανά στρέμμα, ανάλογα με την ποικιλία της λεβάντας και κατ’ επέκταση και της ποιότητας του παραγόμενου αιθέριου ελαίου. Σύμφωνα με τους ανθρώπους του Συνεταιρισμού, οι ανάγκες για λεβάντα ανέρχονται σήμερα τουλάχιστον στα 500 έως 600 στρέμματα φυτειών των ανώτερων ποιοτικώς ποικιλιών λεβάντας.

Η διαδικασία

Οι τριανταφυλλιές φυτεύονται μεταξύ Νοεμβρίου και Μαρτίου σε χωράφια προστατευμένα από το βορρά. Σαν καλλιέργεια δεν έχει πολλές απαιτήσεις. Τα φυτά αναπτύσσονται τα πρώτα χρόνια και φτάνουν στη μέγιστη παραγωγή ανθέων τον τρίτο με τέταρτο χρόνο. Χρειάζονται πότισμα μόνο την πρώτη χρονιά, έναν μήνα το καλοκαίρι. Τα φυτά έρχονται από τη Βουλγαρία και σε κάθε στρέμμα μπαίνουν 400 ρίζες. Το χωράφι καθαρίζεται πριν τη φύτευση και το κλάδεμα γίνεται Ιανουάριο με Φεβρουάριο. Κάθε 5-6 χρόνια αφαιρούνται 1 ή 2 γερασμένοι βλαστοί για να ανανεώνονται τα φυτά. Η παραγωγική ζωή του φυτού κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να επιμηκυνθεί έως και 25 χρόνια.

Λίπανση γίνεται κάθε καλοκαίρι, μετά την άνθιση, με χωνεμένη κοπριά. Η συγκομιδή γίνεται μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου καθημερινά από το χάραμα μέχρι την ανατολή του ηλίου (5:30 π.μ.-8:30 π.μ.). Τα ροδοπέταλα πρέπει να μαζεύονται άμεσα, μόλις ανοίξουν λίγο. Όσο περισσότερη ώρα βλέπουν τον ήλιο τα τριαντάφυλλα, τόσο λιγότερο παραγωγικά είναι. Την πρώτη χρονιά από την εγκατάσταση, τα μοσχεύματα δεν δίνουν κανένα ή το πολύ 1 ή 2 άνθη. Από τη δεύτερη χρονιά και μετά κάθε φυτό μπορεί να δώσει μέχρι και 150 άνθη, την τρίτη μέχρι 300 και την τέταρτη χρονιά και μετά μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 600 τριαντάφυλλα.

Εξαγωγές και πωλήσεις

Η παραγωγή τους είναι μικρή και όλα τα προϊόντα τους διατίθενται στην ελληνική αγορά, σε φαρμακεία, μίνι μάρκετ και όπου αλλού ζητηθούν. Το ροδόνερο στέλνεται και στην Κύπρο, και σε μικρές ποσότητες είναι εφικτό να αποσταλούν και αλλού, κατόπιν παραγγελίας.

Επιπλέον, ο Συνεταιρισμός βρίσκεται σε συζητήσεις με μεγάλη ελληνική εταιρεία παραγωγής φυσικών καλλυντικών με δραστηριότητα στο εξωτερικό. Το κώλυμα για επέκταση στην αγορά των ξένων βιομηχανιών είναι η μικρή ποσότητα που μπορούν να διαθέσουν. Γαλλική εταιρεία εξετάζοντας το ροδέλαιο του Συνεταιρισμού το βρήκε ενδιαφέρον, αλλά η ποσότητα που ζητούσαν ήταν στα 50 λίτρα, κάτι που απέχει πολύ από τις δυνατότητες του Συνεταιρισμού.

Έτσι, χάθηκε μια έτοιμη αγορά, καθώς θα χρειαστούν μια πενταετία για να φτάσουν σε αυτά τα επίπεδα παραγωγής. Να σημειωθεί ότι, στην ανάλυση που έχει γίνει στο ροδέλαιο, διαπιστώθηκε πως περιέχει παραπάνω αρωματικές ουσίες από το βουλγάρικο, κάτι που δεν αφορά τις μικρές καταναλώσεις, αλλά για τις βιομηχανίες είναι πολύ σημαντικό. Όσο για τις τιμές, διαμορφώνονται μαζί με τις εταιρείες. Γίνονται οι αναλύσεις, συζητούνται οι ποσότητες και μετά συμφωνείται η τιμή, ενώ ρόλο παίζει και η τιμή των καυσίμων.

Τα σχέδια

Όσο αυξάνονται τα στρέμματα τριαντάφυλλων, πρέπει να ανανεώνονται και οι υποδομές. Οι πρώτες εγκαταστάσεις έγιναν βήμα-βήμα, με τη συμμετοχή των μελών και ο Συνεταιρισμός ενώ βγάζει τα έξοδα του, δεν μένουν κεφάλαια για ανάπτυξη. Τώρα, με υψηλότερες απαιτήσεις χρειάζονται χρηματοδότηση και στρέφονται σε επιδοτούμενα προγράμματα. Οι πρώτες αιτήσεις συμμετοχής έχουν γίνει και είναι σε καλό δρόμο, σύμφωνα με την κα Δαδαμόγια. Είναι απαραίτητο να αγοραστούν νέοι χώροι και να στηθεί ένα αποστακτήριο, ιδανικά σε άλλη περιοχή.

Η ανάγκη αυτή υπάρχει γιατί η θέση του αποστακτήριου είναι απαγορευτική για κάποιες νέες συνεργασίες. Όσο περισσότερη ώρα χρειάζεται ο παραγωγός να φτάσει στο αποστακτήριο με τα ροδοπέταλα, τόσο μεγαλύτερο είναι το ρίσκο για την παραγωγή, αλλά θα ήταν ιδανικότερο αν υπήρχε και ένα αποστακτήριο σε πιο μακρινή περιοχή. Μέσα στα σχέδια τους είναι ένα εργαστήρι καλλυντικών, όπου θα παρασκευάζουν καλλυντικά με τα προϊόντα τους, όπως και ένας χώρος για την παρασκευή γλυκού του κουταλιού.

Μέχρι τώρα, το γλυκό τριαντάφυλλο φτιάχνεται σε συνεργασία με ένα τοπικό εργαστήριο. Επιπλέον, τα φυτά έρχονται από το στήσιμο του Συνεταιρισμού μέχρι σήμερα, από τη Βουλγαρία. Το κόστος δεν είναι πολύ μεγάλο. Η κάθε ρίζα κοστίζει μεταξύ 0,50 και 0,70 ευρώ και μπαίνουν 400 ρίζες ανά στρέμμα. Ωστόσο, από τη στιγμή που είναι κάτι οικονομικά εφικτό, έχουν αποφασίσει να φτιάξουν το δικό τους φυτώριο, απ’ όπου θα βγαίνουν φυτά, ανάλογα με τις παραγγελίες της χρονιάς. Ό,τι είναι κατάλληλο να φυτευτεί στην περιοχή θα το φυτέψουν, όπως το τσάι που είναι στη λίστα τους για ανάπτυξη. Χώρος υπάρχει και προστίθενται διαρκώς νέοι παραγωγοί.

Η καλλιέργεια είναι τέτοια άλλωστε που δεν απαιτεί τη διαμονή του παραγωγού όλο το χρόνο στην περιοχή, αλλά μόλις ένα μήνα για τη συγκομιδή. Όσο αυξάνονται οι παραγωγοί, τόσο μεγαλώνουν και οι ποσότητες για την κάλυψη όχι μόνο της εγχώριας αγοράς, αλλά και της διεθνούς που μπορεί να έχει υψηλές απαιτήσεις και που δεν είναι ανέφικτος στόχος.