Το τέλος της τευτλοκαλλιέργειας

Του ΝIKOY ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ

(filippidis@paragogi.net)

Την τύχη του καπνού, των μέσων της δεκαετίας του 2000, εκτιμάται ότι θα έχει η παραγωγή τεύτλων στην Ελλάδα, μετά τις αποφάσεις για το κλείσιμο ακόμα δύο ζαχαρουργείων.

Με 120 χρόνια ιστορία από την πρώτη καλλιέργεια ζαχαρότευτλων στην Ελλάδα και τη λειτουργία του πρώτου ζαχαρουργείου στη Λαζαρίνα της Θεσσαλίας, μια παραγωγή που συντρόφεψε επί δεκαετίες χιλιάδες Έλληνες παραγωγούς, εισάγοντας για πρώτη φορά θεσμούς όπως αυτός της συμβολαιακής γεωργίας, οδηγείται στον αφανισμό.

Μαζί αφήνει και μια σημαντική «τρύπα» στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, καθώς το έλλειμμα, λόγω των αυξημένων εισαγωγών πριν από το κλείσιμο των δύο μονάδων, ξεπερνούσε τα 91 εκατ. ευρώ και πλέον εκτιμάται ότι θα διπλασιαστεί.

Αιτία του προβλήματος ήταν το υψηλό κόστος παραγωγής του προϊόντος, εξέλιξη που ελάχιστα έχει να κάνει με την ίδια την καλλιέργεια, αλλά σχεδόν αποκλειστικά με τη λειτουργία της υπό κρατικό έλεγχο Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης (ΕΒΖ).

Καταγγελίες και στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας και ουδέποτε διαψεύστηκαν, έκαναν λόγο για σημεία και… τέρατα στις αμοιβές του προσωπικού. Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι της ΕΒΖ δεν λάμβαναν μέχρι πρόσφατα 14 μισθούς το χρόνο, όπως οι περισσότεροι στον ιδιωτικό τομέα (πόσω μάλλον 12, που λαμβάνουν στο Δημόσιο), αλλά το λιγότερο 15,25-15,55 μισθούς, μέσω του γνωστού τεχνάσματος των επιδομάτων. Όσοι μάλιστα εργάζονται στην καμπάνια, δηλαδή την περίοδο της συγκέντρωσης των τεύτλων, εισέπρατταν έως και 17 μισθούς το χρόνο!

Παράλληλα, η «κοινωνική» πολιτική που ακολουθούσαν πολλές παλαιότερες διοικήσεις της ΕΒΖ, οδηγούσαν σε τιμές παραγωγού αναντίστοιχες των τιμών στις διεθνείς αγορές. Για να έχει κανείς μέτρο σύγκρισης της κατάστασης της ΕΒΖ, να αναφέρουμε ότι το κόστος παραγωγής κατά την περίοδο του 2013, σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας της εταιρείας, ήταν στα 956,19 ευρώ ανά τόνο ζάχαρης. Κι αυτό όταν η τιμή πώλησης στην ελληνική αγορά έχει πέσει κάτω και από τα 600 ευρώ τον τόνο. Το 2011, μάλιστα, το κόστος παραγωγής της ζάχαρης από την ΕΒΖ είχε φτάσει και στα 1.039 ευρώ τον τόνο!

Η εξέλιξη της παραγωγής

Η συρρίκνωση της παραγωγής ζάχαρης ξεκίνησε το 2006, όταν στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης της ΚΑΠ η εθνική ποσόστωση της ζάχαρης περιορίσθηκε στο μισό και έκλεισαν τα ζαχαρουργεία της ΕΒΖ στη Λάρισα και την Ξάνθη, με την προοπτική να μετατραπούν σε εργοστάσια παραγωγής βιοαιθανόλης, σχέδιο που εγκαταλείφθηκε στην πορεία και τα δύο ζαχαρουργεία αφέθηκαν να ερημώνουν στην εγκατάλειψη. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, η παραγωγική δραστηριότητα έχει πέσει σε χαμηλότατα επίπεδα και η χώρα μας προ πολλού έχει γίνει ελλειμματική σε ζάχαρη.

Το 2013 καλλιεργήθηκαν μόλις 75.384 στρέμματα με ζαχαρότευτλα, από 2.301 συνολικά αγρότες –ο μικρότερος αριθμός που υπήρξε ποτέ– και η παραγωγή ανήλθε στους 40.196 τόνους ζάχαρης, έναντι 93.237 στρεμμάτων, 3.100 αγροτών και παραγωγής 54.699 τόνων ζάχαρης το 2012. Η ποσότητα αυτή δεν καλύπτει ούτε το 1/3 της εθνικής ποσόστωσης της Ε.Ε. για την Ελλάδα, που της δίνει το δικαίωμα να παράγει μέσω της ΕΒΖ ποσότητα 158.702 τόνων το χρόνο από ένα σύνολο περίπου 230.000 καλλιεργούμενων στρεμμάτων.

Κι όλα αυτά όταν στη δεκαετία του ’90 ασχολούνταν με την τευτλοκαλλιέργεια πάνω από 20.000 αγρότες, οι οποίοι πριν την αναθεώρηση της ΚΑΠ, το 2006, ξεπερνούσαν τους 10.000, με ένα σύνολο καλλιεργούμενων εκτάσεων πάνω από τα 460.000 στρέμματα, με μια παραγωγή ζάχαρης κοντά στους 300.000 τόνους το χρόνο και με την εθνική ποσόστωση μέχρι το 2006 να ανέρχεται σε 317.502 τόνους. Από το 1981 και μέχρι το 2006 η τιμή παραγωγού για τη ζάχαρη στην Ε.Ε. και στην Ελλάδα προστατευόταν έναντι της πολύ φθηνότερης διεθνούς τιμής, με την επιβολή δασμών ως αντιστάθμισμα στη διαφορά μεταξύ της μεγαλύτερης τιμής στην κοινοτική αγορά και της πολύ χαμηλότερης τιμής στη διεθνή αγορά. Με την αλλαγή της ΚΑΠ, από το 2006, οι δασμοί αυτοί μειώθηκαν σημαντικά, ανοίγοντας το δρόμο για εισαγωγές φτηνότερης ζάχαρης και από ιδιώτες εμπόρους στην Ελλάδα, κάτι που στο παρελθόν γινόταν μόνο από την ΕΒΖ.

Και λίγη ιστορία…

H ιστορία της ζάχαρης είναι συνδεδεμένη με την ιστορία του πολιτισμού. Στην αρχαιότητα μόνο το μέλι ήταν γνωστό. H ζάχαρη, από τη σανσκριτική λέξη ΣAPKAPA, αρχίζει πραγματικά την ιστορία της τον 4ο αιώνα π.Χ., με την ανακάλυψη από τους στρατιώτες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην κοιλάδα του Ινδού ποταμού, ενός καλαμιού που δίνει «μέλι χωρίς μέλισσες». Τον 7ο αιώνα μ.X. οι Άραβες εισβάλλουν στη Μέση Ανατολή και ανακαλύπτουν ακόμη μια φορά το ζαχαροκάλαμο. Επεκτείνουν την καλλιέργειά του στη λεκάνη της Μεσογείου. Εργαστήρια παραγωγής ζάχαρης από ζαχαροκάλαμο δημιουργούνται στη Ρόδο, στην Κύπρο, στην Αίγυπτο, στη Βόρεια Αφρική, στη Σικελία, στις Βαλεαρίδες νήσους και στη Νότια Ισπανία.

H ζάχαρη εμφανίζεται στην Κεντρική Ευρώπη τον 12ο αιώνα, χάρις στους σταυροφόρους που τη μετέφεραν από τη Συρία. H εισαγωγή γινόταν από το λιμάνι της Βενετίας. H Γαλλική Επανάσταση και το ηπειρωτικό εμπάργκο που επέβαλε η Γαλλία στα αγγλικά πλοία, εμπόδιζαν την εισαγωγή της ζάχαρης από ζαχαροκάλαμο. Προκύπτουν αυστηροί περιορισμοί στην κατανάλωση. Είναι, λοιπόν, αναγκαίο να βρεθεί ένα ευρωπαϊκό φυτό, από το οποίο να βγαίνει ζάχαρη, όπως από το ζαχαροκάλαμο.

Τα ζαχαρότευτλα άρχισαν να καλλιεργούνται στην Ευρώπη για βιομηχανική παραγωγή ζάχαρης μετά το 1800, ενώ στην Ελλάδα από το 1894, όταν λειτούργησε το πρώτο ελληνικό ζαχαρουργείο στη Λαζαρίνα της Θεσσαλίας, το οποίο όμως έκλεισε μετά από 15ετή λειτουργία, λόγω φυτοπαθολογικών προβλημάτων.

Το 1960 ιδρύθηκε από την κρατική Αγροτική Τράπεζα η Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης, η οποία σταδιακά, μέχρι το 1975, εγκατέστησε 5 ζαχαρουργεία. Στην αρχή λειτούργησαν τρία ζαχαρουργεία, στη Λάρισα (1961), στο Πλατύ (1962) και στις Σέρρες (1963), και αργότερα δύο ακόμα, στην Ξάνθη (1972) και στην Ορεστιάδα (1975). Το 2002 επεξέτεινε τις δραστηριότητές της με την αγορά δύο ζαχαρουργείων στην περιοχή της Βοϊβοντίνας, στη Δημοκρατία της Σερβίας. Διέθετε μια ημερήσια δυναμικότητα κατεργασίας 32.700 τόνων τεύτλων στην Ελλάδα και 10.000 τόνων τεύτλων στη Σερβία.