Όσπρια: Ένας θησαυρός με τη... σφραγίδα της ελληνικής γης

Το φυτικό κεφάλαιο στην κατηγορία των οσπρίων το οποίο διαθέτει σήμερα το Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών & Βοσκών Λάρισας (ΙΚΦ & Β) αποτελεί πολύτιμο εθνικό γενετικό υλικό, το οποίο δημιουργήθηκε στη διάρκεια πολλών δεκαετιών με τα συνεχιζόμενα προγράμματα βελτίωσης.

 

Όπως αναφέραμε και την περασμένη εβδομάδα, στο πρώτο μέρος αυτού του «μίνι αφιερώματος» για τα όσπρια, ο ρόλος και η συμβολή των βελτιωμένων ποικιλιών στην άνοδο της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής γεωργίας, αλλά και στη διατήρηση της υψηλής διατροφικής ποιότητας ήταν και συνεχίζει να είναι καθοριστικός.

Η αξιοποίηση από τους παραγωγούς των βελτιωμένων ποικιλιών οσπρίων αποτελεί την πιο οικονομική και ασφαλή μέθοδο για περαιτέρω αύξηση των αποδόσεων και εξασφάλιση υψηλής ποιότητας των προϊόντων.

Μετά την παρουσίαση, την προηγούμενη εβδομάδα, των ποικιλιών φακής και ρεβιθιού, σήμερα παρουσιάζουμε τις ποικιλίες φασολιού, κουκιού και φάβας (λαθούρι) που είναι γραμμένες ή πρόκειται να εγγραφούν στον «Ελληνικό Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών» και διατίθενται ή θα διατεθούν άμεσα στην ελληνική αγορά. Οι ποικιλίες αυτές ξεχώρισαν μετά από μακροχρόνιο διατοπικό πειραματισμό από το Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών και Βοσκών ως οι καλύτερες για τις ελληνικές συνθήκες.

ΦΑΣΟΛΙ ΚΟΙΝΟ (Phaseolus vulgaris L.)

Το κοινό φασόλι ανήκει στην κατηγορία των ποτιστικών οσπρίων και είναι το πιο διαδεδομένο όσπριο στη χώρα μας.

Στο ριζικό του σύστημα φιλοξενείται το αζωτοβακτήριο Rhizobium leguminosarum phaseoli, χάρη στο οποίο προμηθεύεται ατμοσφαιρικό άζωτο για τις ανάγκες του. Ωστόσο, ανάλογα με τη γονιμότητα και τον τύπο εδάφους προτείνεται η προσθήκη 2-4 μονάδων αζώτου και 6-9 μονάδων φωσφόρου στη βασική λίπανση.

Είναι φυτό υγρόφιλο, ηλιόφιλο και θερμόφιλο. Καλύτερες θερμοκρασίες για την ευνοϊκή ανάπτυξη του φυτού είναι μεταξύ 17 και 25^οC. Σε θερμοκρασίες κάτω από 10^οC αναστέλλεται η ανάπτυξη του φυτού και στους -1^οC καταστρέφεται ολοκληρωτικά το φυτό. Ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η περίοδος της άνθησης μέχρι και το δέσιμο των λοβών, οπότε τόσο η παρατεταμένη ξηρασία και οι θερμοί άνεμοι όσο και ο υγρός και βροχερός καιρός προκαλούν ακατάσχετη ανθόρροια, με συνέπεια τη σοβαρή μείωση της παραγωγής. Προσαρμόζεται σε μεγάλη ποικιλία εδαφικών τύπων, αλλά αποδίδει καλύτερα σε χαλαρά, στραγγερά, ουδέτερα και γόνιμα εδάφη. Τα συνεκτικά, υγρά και ψυχρά εδάφη πρέπει να αποφεύγονται. Άριστο ph κοντά στο 6.

Η μεγάλη διατροφική αξία των ξερών φασολιών οφείλεται στα εξαιρετικά θρεπτικά συστατικά που περιέχουν, όπως πρωτεΐνες (25% της ξηράς ουσίας και αφομοιώσιμες κατά 80%, με υψηλή περιεκτικότητα σε λυσίνη), φώσφορο, ασβέστιο, σίδηρο και βιταμίνη Α. Οι αναλογίες αυτές των θρεπτικών στοιχείων των ξερών φασολιών (εκτός από τους υδατάνθρακες) είναι πολύ μεγαλύτερες απ’ ό,τι στα σιτηρά και αντίστοιχες του βοδινού κρέατος, ενώ η περιεκτικότητά τους σε λίπη (1,8%) και κυτταρίνες (3,8%) είναι περιορισμένη.

Οι σπόροι των ελληνικών ποικιλιών έχουν χρώμα λευκό –το οποίο προτιμούν και οι καταναλωτές– και σπάνια υποκίτρινο.

Με βάση το μέγεθος του σπόρου οι ποικιλίες διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:

• Μικρόσπερμες: Με βάρος 1.000 σπόρων 150-300 γρ.

• Μετριόσπερμες: Με βάρος 1.000 σπόρων 300-450 γρ .

• Μεγαλόσπερμες: Με βάρος 1.000 σπόρων 450-700 γρ.

Οι παρακάτω ποικιλίες δεν είναι γενετικά τροποποιημένες και διατηρητής τους είναι το ΙΚΦ & Β.

 

Ποικιλίες φασολιού γραμμένες στον ελληνικό εθνικό κατάλογο ποικιλιών

 

«ΠΥΡΓΕΤΟΣ»

Είναι μετριόσπερμη ποικιλία με βάρος 1.000 σπόρων 380-400 γραμμάρια.

Δημιουργία του ΙΚΦ & Β, από διασταύρωση της τοπικής ποικιλίας «Καρούμπα»

Λαμίας με την αμερικάνικη Harvester. Είναι νανοφυής ποικιλία με σπόρους λευκούς, επιμήκεις, με λευκό οφθαλμικό δακτύλιο. Σπέρνεται την άνοιξη (συνήθως μέσα στον Απρίλιο), αφού σταθεροποιηθούν οι θερμοκρασίες πάνω από 12^οC και υπάρχει η

απαραίτητη υγρασία στο έδαφος, με 9-11 κιλά/στρ.

Είναι πρώιμη ποικιλία με άριστη ικανότητα εγκατάστασης. Προσαρμόζεται σε πολλούς τύπους εδαφών και διάφορα περιβάλλοντα. Σταθερή ως προς την παραγωγικότητα. Είναι ευπαθής στο ψύχος.

Μέση στρεμματική απόδοση: 240-300 κιλά/στρ. Σε ευνοϊκές συνθήκες ξεπερνάει τα 400 κιλά/στρ. Έχει ικανοποιητική ανοχή στις ιώσεις.

Επίσης, έχει πολύ καλή βραστικότητα και εξαιρετικά γευστικά χαρακτηριστικά.

 

«ΡΑΨΑΝΗ»

Είναι μικρόσπερμη ποικιλία με βάρος 1.000 σπόρων 220-235 γραμμάρια.

Δημιουργία του ΙΚΦ & Β με γενεαλογική επιλογή σε διασταύρωση πληθυσμού «Καρατζόβας» με πληθυσμό από την περιοχή του Νέστου.

Είναι ημι-αναρριχόμενη ποικιλία με ζωηρή ανάπτυξη. Τα φυτά έχουν εύκαμπτο βλαστό χωρίς διακλαδώσεις και με κανονική έλικα. Απλώνουν κατά την ανάπτυξή τους, αλλά δεν έχουν ανάγκη υποστύλωσης.

Έχει σπόρους λευκούς, σφαιροειδείς, με λευκό οφθαλμικό δακτύλιο. Σπέρνεται την άνοιξη (συνήθως μέσα στον Απρίλιο), αφού σταθεροποιηθούν οι θερμοκρασίες πάνω από 12^οC και υπάρχει η απαραίτητη υγρασία στο έδαφος, με 7-9 κιλά/στρ.

Πρώιμη ποικιλία με γενική προσαρμοστικότητα και σταθερή παραγωγή.

Μέση στρεμματική απόδοση: 240-300 κιλά/στρ. Σε ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες αποδίδει έως και πάνω από 400 κιλά/στρ. Εμφανίζει ανοχή στις ιώσεις.

Έχει εξαιρετική βραστικότητα και γευστικά χαρακτηριστικά.

 

«ΑΡΙΔΑΙΑ»

Μικρόσπερμη ποικιλία με βάρος 1.000 σπόρων 240-260 γραμμάρια.

Δημιουργία του ΙΚΦ & Β με επιλογή εντός τοπικού πληθυσμού από την Αριδαία του Ν. Πέλλας. Είναι ημι-αναρριχόμενη ποικιλία. Τα φυτά έχουν εύκαμπτο βλαστό χωρίς διακλαδώσεις και κανονική έλικα. Είναι «ξαπλωτά» και αναπτύσσονται χωρίς ανάγκη υποστηριγμάτων. Οι σπόροι είναι λευκοί, επιμήκεις - ελλειπτικοί, με λευκό οφθαλμικό δακτύλιο.

Σπέρνεται την άνοιξη (συνήθως μέσα στον Απρίλιο), αφού σταθεροποιηθούν οι θερμοκρασίες πάνω από 12^οC και υπάρχει η απαραίτητη υγρασία στο έδαφος, με 9-11 κιλά/στρ.

Χαρακτηρίζεται από γενική προσαρμοστικότητα, άριστη ικανότητα εγκατάστασης, πρωιμότητα, μεγάλη και σταθερή παραγωγικότητα. Είναι ευπαθής στο όψιμο ψύχος της άνοιξης.

Μέση στρεμματική απόδοση: 220-300 κιλά/στρ. Σε ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες έχει φθάσει τα 380-400 κιλά/στρ. Παρουσιάζει αντοχή σε ιώσεις.

Έχει πολύ καλή βραστικότητα και εξαιρετικά γευστικά χαρακτηριστικά.

 

«ΛΗΔΑ»

Είναι μικρόσπερμη ποικιλία με βάρος 1.000 σπόρων 260-280 γραμμάρια.

Δημιουργία του ΙΚΦ & Β με επιλογή εντός του τοπικού πληθυσμού «Κοντούλα» της

περιοχής Καρδαμά Ηλείας. Νανοφυής, με σπόρους λευκούς ελλειπτικούς-ωοειδείς, με λευκό οφθαλμικό δακτύλιο.

Σπέρνεται την άνοιξη (συνήθως μέσα στον Απρίλιο) αφού σταθεροποιηθούν οι θερμοκρασίες πάνω από 12^οC και υπάρχει η απαραίτητη υγρασία στο έδαφος, με 7-9 κιλά/στρ.

Είναι μεσοπρώιμη ποικιλία με γενική προσαρμοστική ικανότητα, υψηλή και σταθερή παραγωγικότητα. Ευπαθής στο ψύχος.

Μέση στρεμματική απόδοση: 220-300 κιλά/στρ. Σε ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες μπορεί να αποδώσει έως και 400 κιλά/στρ. Παρουσιάζει αντοχή σε ιώσεις.

Έχει πολύ καλή βραστικότητα και εξαιρετικά γευστικά χαρακτηριστικά.

 

«ΜΥΡΣΙΝΗ»

Είναι μικρόσπερμη ποικιλία με βάρος 1.000 σπόρων 280-300 γραμμάρια.

Δημιουργία του ΙΚΦ & Β με επιλογή εντός του τοπικού πληθυσμού Αμπελακίου Βάλτου. Νανοφυής, με σπόρους λευκούς ελλειπτικούς - ωοειδείς, με λευκό οφθαλμικό δακτύλιο.

Σπέρνεται την άνοιξη (συνήθως μέσα στον Απρίλιο) αφού σταθεροποιηθούν οι θερμοκρασίες πάνω από 12^οC και υπάρχει η απαραίτητη υγρασία στο έδαφος, με 7-9 κιλά/στρ.

Μεσοπρώιμη, με πολύ καλή ικανότητα εγκατάστασης, γενική προσαρμοστικότητα και σταθερή παραγωγικότητα.

Μέση στρεμματική απόδοση: 220-300 κιλά/στρ. Σε ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες μπορεί να αποδώσει έως και 400 κιλά/στρ. Έχει ανοχή σε ιώσεις.

Έχει πολύ καλή βραστικότητα και εξαιρετικά γευστικά χαρακτηριστικά.

 

«ΣΕΜΕΛΗ»

Είναι μετριόσπερμη ποικιλία με βάρος 1.000 σπόρων 380-410 γραμμάρια.

Δημιουργία του ΙΚΦ & Β με επιλογή εντός του τοπικού πληθυσμού της περιοχής Ορεστιάδας. Νανοφυής, με σπόρους λευκούς, επιμήκεις - νεφροειδείς, με λευκό ομφάλιο δακτύλιο.

Σπέρνεται την άνοιξη (συνήθως μέσα στον Απρίλιο), αφού σταθεροποιηθούν οι θερμοκρασίες πάνω από 12^οC και υπάρχει η απαραίτητη υγρασία στο έδαφος, με 9-11 κιλά/στρ.

Είναι πρώιμη ποικιλία, με άριστη ικανότητα εγκατάστασης, γενική προσαρμοστικότητα και υψηλή και σταθερή παραγωγικότητα.

Μέση στρεμματική απόδοση: 240-300 κιλά/στρ. Σε ευνοϊκές συνθήκες αποδίδει έως και 400 κιλά/στρ.

Έχει πολύ καλή βραστικότητα και εξαιρετικά γευστικά χαρακτηριστικά. Παρουσιάζει ανοχή στις ιώσεις.

 

«ΗΡΩ»

Είναι μετριόσπερμη ποικιλία με βάρος 1.000 σπόρων 340-380 γραμμάρια.

Δημιουργία του ΙΚΦ & Β από επιλογή του ντόπιου πληθυσμού «Φασόλια Σειράς» Άρτας. Νανοφυής, με λευκούς σπόρους, επιμήκεις, με λευκό ομφάλιο δακτύλιο.

Σπέρνεται την άνοιξη (συνήθως μέσα στον Απρίλιο), αφού σταθεροποιηθούν οι θερμοκρασίες πάνω από 12^οC και υπάρχει η απαραίτητη υγρασία στο έδαφος, με 9-11 κιλά/στρ.

Είναι πρώιμη ποικιλία, ιδιαίτερα παραγωγική, με άριστη ικανότητα εγκατάστασης, γενική προσαρμοστικότητα, και σταθερή παραγωγικότητα.

Μέση στρεμματική απόδοση: 250-300 κιλά/στρ. Σε ευνοϊκές συνθήκες μπορεί να αποδώσει έως και 400 κιλά/στρ. Ανοχή σε ιώσεις.

Έχει καλή βραστικότητα και γευστικά χαρακτηριστικά.

 

ΦΑΣΟΛΙΑ ΓΙΓΑΝΤΕΣ & ΕΛΕΦΑΝΤΕΣ (Phaseolus coccineous L.)

Τα μεγαλόσπερμα φασόλια γίγαντες και ελέφαντες ανήκουν στο είδος Phaseolus coccineus L. Καλλιεργούνται ως «ξερά φασόλια» παραδοσιακά σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, αλλά κυρίως στη Δυτική Μακεδονία (Καστοριά, Φλώρινα, Πρέσπες).

Τα φασόλια γίγαντες και ελέφαντες διαφέρουν από το κοινό φασόλι τόσο μορφολογικά όσο και σε κλιματικές απαιτήσεις. Έχουν ρίζα κονδυλώδη, υπόγειο φύτρωμα (οι κοτυληδόνες παραμένουν στο έδαφος αντίθετα από το κοινό φασόλι), παρατεταμένη αύξηση και ανθοφορία, πολυανθείς μακρόμισχες ταξιανθίες και μεγάλους σπόρους. Είναι αναρριχόμενο είδος, το οποίο φθάνει σε ύψος τα 3 μ., ενώ η περιέλιξη των βλαστών στα υποστηρίγματα είναι αντίθετη από τη φορά των δεικτών του ρολογιού όπως φαίνεται όταν κοιτάζουμε από την κορυφή προς τη βάση των φυτών. Είναι σταυρογονιμοποιούμενο είδος και προτιμά πιο δροσερά περιβάλλοντα από το κοινό φασόλι.

Οι σπόροι των γιγάντων έχουν βάρος 1.000 σπόρων που κυμαίνεται από 1.200 μέχρι 1.800 γραμμάρια, ενώ οι σπόροι των ελεφάντων είναι μεγαλύτεροι σε μέγεθος, με βάρος 1.000 σπόρων πάνω από 1.800 γραμμάρια.

Οι παρακάτω ποικιλίες δεν είναι γενετικά τροποποιημένες και διατηρητής τους είναι το ΙΚΦ & Β.

 

Ποικιλίες μεγαλόσπερμου φασολιού γραμμένες στον ελληνικό εθνικό κατάλογο ποικιλιών

 

«ΟΡΕΣΤΙΔΑ»

Ανήκει στην κατηγορία των γιγάντων με βάρος 1.000 σπόρων που κυμαίνεται στα 1.450-1850 γραμμάρια.

Είναι δημιουργία του ΙΚΦ & Β και της εταιρείας «Αγροτική Καστοριάς Α.Ε.», στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου «Επαναφορά της γενετικής καθαρότητας και βελτίωση των ντόπιων πληθυσμών φασολιών γιγάντων και ελεφάντων περιοχής Καστοριάς».

Τα άνθη της ποικιλίας είναι μεγάλα και λευκά. Σχηματίζει πράσινους λοβούς που φθάνουν σε μήκος κατά μέσο όρο 13,2 εκ. Οι σπόροι έχουν χρώμα λευκό και στην πλειοψηφία τους σχήμα νεφροειδές.

Σπέρνεται από τα μέσα Απριλίου και αφού ζεστάνει καλά ο καιρός. Η άνθιση παρατηρείται τέλος Ιουνίου – αρχές Ιουλίου. Τα φυτά είναι έτοιμα για αλωνισμό μέσα στον Οκτώβριο.

Η μέση απόδοση της ποικιλίας είναι 400-450 κιλά/στρ.

Έχει πολύ καλή βραστικότητα και νοστιμιά.

 

«ΚΕΛΕΤΡΟ»

Ανήκει στην κατηγορία των ελεφάντων και έχει βάρος 1.000 σπόρων 2.000-2.500 γραμμάρια.

Είναι δημιουργία του ΙΚΦ & Β και της εταιρείας «Αγροτική Καστοριάς Α.Ε.» στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου «Επαναφορά της γενετικής καθαρότητας και βελτίωση των ντόπιων πληθυσμών φασολιών γιγάντων και ελεφάντων περιοχής Καστοριάς».

Τα άνθη της ποικιλίας είναι μεγάλα και λευκά, ενώ το μήκος των λοβών είναι κατά μέσο όρο 14,9 εκ. Οι σπόροι είναι λευκοί με σχήμα νεφροειδές στην πλειοψηφία τους.

Σπέρνεται τον Απρίλιο, όταν ζεστάνει ο καιρός. Η ποικιλία «Κέλετρο» αρχίζει να ανθίζει στις αρχές Ιουλίου. Η συγκομιδή γίνεται μέσα στον Οκτώβριο.

Οι αποδόσεις σε καρπό κυμαίνονται στα 400-450 κιλά/στρ.

Είναι πολύ βραστερή και νόστιμη ποικιλία.

 

ΒΡΩΣΙΜΟ ΚΟΥΚΙ (Vicia faba L.)

«ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟ»

Βρώσιμο κουκί με βάρος 1.000 σπόρων, που κυμαίνεται από 1.400 έως 1.600 γραμμάρια.

Δημιουργία του ΙΚΦ & Β από επιλογή σε τοπικό πληθυσμό της περιοχής των Χανίων. Το άνθος είναι λευκό με μαύρες γραμμές και ο σπόρος έχει ανοιχτό πράσινο-καφέ χρώμα. Το φυτό φθάνει σε ύψος τα 65 εκατοστά.

Σπέρνεται το φθινόπωρο με 17-18 κιλά/στρέμμα. Πρώιμη ποικιλία με αρκετά καλή αντοχή στην ξηρασία. Δεν έχει ιδιαίτερες εδαφικές απαιτήσεις. Μέση στρεμματική απόδοση: 160-200 κιλά/στρ. Έχει ιδιαίτερα γευστικά χαρακτηριστικά.

Δεν είναι γενετικά τροποποιημένη. Διατηρητής της ποικιλίας «Καστελόριζο» είναι το ΙΚΦ & Β.

 

ΛΑΘΟΥΡΙ - ΦΑΒΑ (Lathyrous sativus L.)

«ΙΜΙΑ»

Είναι βρώσιμο λαθούρι με βάρος 1.000 σπόρων 260-280 γραμμάρια. Δημιουργία του ΙΚΦ & Β από επιλογή σε τοπικό πληθυσμό της περιοχής Κουτρουλιανά Κρήτης.

Το άνθος είναι άσπρο με αποχρώσεις ανοιχτού μωβ στη βάση του. Οι σπόροι είναι γωνιώδεις, τριγωνικοί ή τετραγωνικοί, χρώματος ανοιχτού μπεζ με στίγματα.

Σπέρνεται το φθινόπωρο με 16-18 κιλά/στρέμμα.

Πρώιμη ποικιλία με καλή αντοχή στην ξηρασία, ικανοποιητική αντοχή στο ψύχος και τις ασθένειες. Μέση στρεμματική απόδοση: 150-200 κιλά/στρ.

Έχει εξαιρετική βραστικότητα, χυλώνει εύκολα και εμφανίζει ιδιαίτερα γευστικά χαρακτηριστικά.

Δεν είναι γενετικά τροποποιημένη.

Αναμένεται η εγγραφή της ποικιλίας στον Εθνικό Κατάλογο.