Λυκίσκος: ένα αναξιοποίητο φυτό της ελληνικής χλωρίδας

Γράφει η ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΟΥΣΟΥ

Φοιτήτρια του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Στις μέρες μας υπάρχει μια αυξανόμενη τάση προς νέες εναλλακτικές καλλιέργειες. Σκοπός αυτής της νέας τάσης είναι τα προϊόντα να αποκτήσουν νέο μερίδιο στην αγορά ή να ενισχύσουν την ήδη υπάρχουσα. Μια καινοτόμα και δυναμική καλλιέργεια που θα μπορούσε να υποστηριχθεί από τους παραγωγούς μας είναι η καλλιέργεια του λυκίσκου.

Η επιστημονική ονομασία είναι Hummulus lupulus και ανήκει στην οικογένεια Cannabaceae. Αποτελεί διαδεδομένο φυτό της ελληνικής χλωρίδας λόγω του ότι αυτοφύεται και είναι απόλυτα προσαρμοσμένο στις συνθήκες της Ελλάδας. Ο λυκίσκος είναι ένα αρωματικό-φαρμακευτικό φυτό με ευρεία χρήση και ιστορία χιλιάδων χρόνων. Ως αρωματικό φυτό, ο λυκίσκος αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της μπύρας. Είναι αυτό που προσδίδει το άρωμα, την πικρή γεύση -η οποία εξισορροπεί τη γλυκύτητα της βύνης- και τον πλούσιο αφρό της.

Ως φαρμακευτικό, χρησιμοποιείται κυρίως ως χαλαρωτικό. Όσον αφορά τα βοτανικά χαρακτηριστικά του αναφέρουμε συνοπτικά ότι είναι φυτό δίοικο (τα αρσενικά και τα θηλυκά όργανα του άνθους αναπτύσσονται σε διαφορετικά φυτά), πολυετές και αναρριχώμενο. Σε επιχειρηματική κλίμακα επιλέγονται τα θηλυκά φυτά γιατί αυτά δημιουργούν καρπούς, που ονοµάζονται κώνοι και οι οποίοι περιέχουν τη λουπουλίνη, βασικό συστατικό για τη γεύση και το άρωμα που χαρακτηρίζει τη μπύρα. Το ριζικό σύστηµα παραµένει λειτουργικό για πολλά χρόνια. Η εμπορική αξία του φυτού είναι οι κώνοι, δηλαδή τα θηλυκά άνθη. Σπουδαίο ρόλο όπως ήδη αναφέραμε είναι η λουπουλίνη. Αυτή εκκρίνεται από αδένες και χημικώς ανήκει στην κατηγορία των αλκαλοειδών.

Τα κύρια συστατικά της είναι:

α) το έλαιον του λυκίσκου,

β) οι μη ρητινώδης πικραντικές ουσίες,

γ) οι ρητινώδεις πικραντικές ουσίες, που κατηγοριοποιούνται σε άλφα και βήτα, οι οποίες αφενός ευθύνονται για την πικρή γεύση, αφετέρου δε ασκούν ευεργετική επίδραση για τη συντηρισιμότητά της και

δ) οι ταννίνες. Τα αρσενικά φυτά είναι ανεπιθύμητα διότι μειώνουν την απόδοση και την ποιότητα της παραγωγής.

Στη συνέχεια παραθέτουμε κάποια στοιχειά που αφορούν τον τρόπο καλλιέργειας του και τις γενικότερες εδαφοκλιματικές ανάγκες του.

• Πολλαπλασιαστικό υλικό: Πρωταρχικής σημασίας είναι η επιλογή του σωστού πολλαπλασιαστικού υλικού. Υπάρχουν δύο τρόποι πολλαπλασιασμού, με σπόρο και με ριζώματα, όμως στην πράξη ενδείκνυται και χρησιμοποιείται ο δεύτερος. Τα μοσχεύματα λαμβάνονται από τα ξυλώδη μέρη των παραφυάδων που εκφύονται στη βάση των μητρικών φυτών. Τα κόβουμε έχοντας μήκος 15 έως 25 εκατοστά και τα τοποθετούμε είτε σε φυτώρια για ριζοβόληση, είτε επί τόπου στον αγρό (δεν ενδείκνυται). Τα πλεονεκτήματα είναι ότι αποφεύγουμε τη δημιουργία κενών στο χωράφι λόγω έλλειψης ή ανομοιομορφίας φυτρώματος και ότι έχει προηγηθεί η επιλογή φυτών που θα δώσουν μόνο θηλυκά άνθη.

• Εδαφοκλιματικοί παράγοντες: Οι απαιτήσεις του όσον αφορά στο κλίμα το κατατάσσουν στα φυτά που αναπτύσσονται σε ήπια κλίματα απαλλαγμένα παγετού, ειδικά την περίοδο της ταχείας ανάπτυξης και της ανθοφορίας. Βαθειά, ελαφριά και γόνιμα εδάφη με PH μεταξύ 6 έως 8 αποτελούν ιδανικό υπόστρωμα ανάπτυξης της καλλιέργειας.

• Προετοιμασία χωραφιού: Για να υποδεχτεί ο αγρός τη φυτεία θα πρέπει πρώτα να γίνει ένα βαθύ φθινοπωρινό όργωμα και αργότερα ένα φρεζάρισμα για καλύτερη ομοιομορφία και ενσωμάτωση της βασικής λίπανσης που θα ακολουθήσει. Όσο πιο ισορροπημένη λίπανση εφαρμοστεί, τόσο καλύτερα θα είναι και τα αποτελέσματα στην παραγωγή. Δεν συνίσταται ο ψιλοχωματισμός του εδάφους γιατί μπορεί να προκαλέσει δυσμενείς συνθήκες για το φυτό.

• Χρόνος και τρόπος εγκατάστασης της φυτείας: Η εγκατάσταση θα πρέπει να γίνει την άνοιξη όταν περάσει ο κίνδυνος των παγετών. Απαραίτητη καλλιεργητική παρέμβαση είναι η υποστύλωση των φυτών, με σκοπό τη διαμόρφωση κατάλληλου σχήματος ώστε να μεγιστοποιηθούν οι αποδόσεις. Θα πρέπει η υποστύλωση να γίνει πριν την εγκατάσταση της φυτείας για να εξασφαλίσει στην καλλιέργεια την απαιτούμενη στήριξη, δεδομένου του βάρους του φυτού, καθώς και την απαραίτητη έκθεση του υπέργειου μέρους στο φως και στον αέρα. Έπειτα τα ριζώματα τοποθετούνται σε βάθος 4 με 5 εκατοστών, αποστάσεις μεταξύ των γραμμών 2 με 2,5 μέτρα και επί της γραμμής 80 με 90 εκατοστά.

• Συγκομιδή καλλιέργειας: Η εμπορική του αξία συνίσταται στη συλλογή των ανθέων. Η άνθηση αρχίζει από τον Ιούλιο και η ωρίμανση επέρχεται τέλη Αυγούστου ή αρχές Σεπτέμβρη. Η συγκομιδή των κώνων πραγματοποιείται στο στάδιο κιτρινίσματος των ανθέων και λίγο πριν αποκτήσουν καστανό χρώμα. Η συγκομιδή μπορεί να γίνει σε φάσεις με χέρια, αλλά και με μηχανές. Μετά τη συλλογή ακολουθεί η ξήρανσή τους και στη συνέχεια η αποθήκευση. Ιδανικά επιδιώκεται η υγρασία των κώνων στο στάδιο της αποθήκευσης να είναι μεταξύ 8 και 10%.

• Εχθροί και ασθένειες: Από εντομολογικής φύσεως οι κυριότεροι εχθροί είναι οι αφίδες και ο τετράνυχος, ενώ από φυτοπαθολογικής φύσεως οι σοβαρότερες ασθένειες προκαλούνται από το ωίδιο και το ψευδοπερονόσπορο. Οι προσβολές πάσης φύσεως θα πρέπει να αντιμετωπίζονται έγκαιρα και αποτελεσματικά, διότι το μόλυσμα που μένει στην καλλιέργεια επανέρχεται κάθε χρόνο. Η καλλιέργειά μας, αφού είναι πολυετής, θέλει εντατική και συστηματική παρακολούθηση όλο το χρόνο. Σκόπιμο κρίνεται μετά τη συγκομιδή, περί το φθινόπωρο, να αφαιρούμε όλους τους ξηρούς βλαστούς που έχουν εναπομείνει και να καλύπτουμε ελαφρώς με αναχώματα τις σειρές που έχουν τα ριζώματα.

Το χειμώνα κάνουμε συστηματικές καταπολεμήσεις των χειμερινών ζιζανίων γιατί αρχικά αφαιρούν από το φυτό τη διαθέσιμη υγρασία και τα θρεπτικά συστατικά του εδάφους και δευτερευόντως υπάρχει κίνδυνος για εξάπλωση ασθενείων, λόγω του πυκνού φυλλώματός τους. Στις αρχές της άνοιξης πάλι κάνουμε καταστροφή των ανοιξιάτικων ζιζανίων και ενσωματώνουμε τη λίπανση που θα χορηγηθεί. Μια τεχνική που αποφέρει πολύ καλά αποτελέσματα είναι τα χλωρά κλαδέματα. Αυτά διενεργούνται στα πράσινα μέρη του φυτού –κατά τη διάρκεια βλάστησης– ώστε να ισορροπήσουμε τη σχέση του φυλλώματος με τα άνθη, διότι αυτά ανταγωνίζονται μεταξύ τους και υπάρχει κίνδυνος να υποβαθμίσουν ποιοτικά και ποσοτικά τις αποδόσεις μας. Επιβάλλεται να ενισχύουμε τη φυτεία μας με νερό από την άνοιξη έως τις αρχές φθινοπώρου, καθώς τότε βρίσκεται σε μια ταχέως αναπτυσσόμενη φάση και η έλλειψη νερού αυτά τα κρίσιμα στάδια μπορεί να αποφέρει επιζήμιες συνέπειες. Όσον αφορά τις αποδόσεις, η φυτεία μας εισέρχεται στην παραγωγή μετά τον πρώτο χρόνο.

Σε σύγκριση με άλλες πολυετείς καλλιέργειες τα φυτά του λυκίσκου αποδίδουν με αμείωτες αποδόσεις, αν τηρούμε τις σωστές καλλιεργητικές τεχνικές. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η στρεμματική του απόδοση του είναι 500 kg και η τιμή πώλησης ανέρχεται στα 5,87 ευρώ/kg, δηλαδή συνολικά η οικονομική απόδοση της καλλιέργειας για ένα έτος είναι 2.935,00 ευρώ/στρ. {Οικονομικά στοιχεία καλλιέργειας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Πηγή: ΑΝΚΟ (2000)}.