Ποιοτικές ζωοτροφές από την ελληνική γη

Γράφει ο ΧΡΗΣΤΟΣ Ε. ΑΥΓΟΥΛΑΣ

Καθηγητής Γεωργίας

στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ένα μεγάλο μέρος των αναγκών της κτηνοτροφίας μας καλύπτεται κάθε χρόνο με τη βόσκηση από τα ζώα της φυσικής αυτοφυούς βλάστησης, που βρίσκεται σε περιοχές και σε εκτάσεις που ονομάζονται βοσκές ή βοσκότοποι. Οι βοσκές χρησιμοποιούνται μόνιμα για να βοσκούν τα ζώα και να προσλαμβάνουν την τροφή τους απευθείας.

Τον βοσκότοπο τον λέμε χορτολίβαδο ή απλά λιβάδι και διαφέρει από το κοφτολίβαδο ή τον λειμώνα, η βλάστηση του οποίου συγκομίζεται και χορηγείται έπειτα για τροφή στα ζώα, είτε χλωρή ως χόρτο είτε ξερή ως σανό.

Οι βοσκότοποι και οι λειμώνες συντίθενται από λειμώνια φυτά, που είναι συνήθως πολυετή και ανήκουν, τα περισσότερα, στις δύο μεγάλες οικογένειες φυτών, στα αγρωστώδη και στα ψυχανθή. Υπάρχουν ακόμα και οι τεχνητοί λειμώνες, οι οποίοι καλλιεργούνται με λειμώνια φυτά, που χρησιμοποιούνται πάντα για τη διατροφή των ζώων. Όλα τα παραπάνω αναφέρονται με τον όρο «λιβάδια».

Η βοσκή αποτελεί φυσική πηγή τροφής των ζώων, που στο μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου εξασφαλίζουν με αυτή τις ανάγκες τους σε χονδροειδείς ζωοτροφές, δηλαδή σε τροφές που έχουν μικρό ποσοστό αφομοιώσιμου λευκώματος σε σχέση με το ολικό ποσό των αφομοιώσιμων θρεπτικών στοιχείων. Στον αντίποδα, υπάγονται οι συμπυκνωμένες ή λευκωματούχες ζωοτροφές που περιέχουν υψηλό ποσοστό λευκώματος, συστατικών καθοριστικής σημασίας για τη ζωική παραγωγή.

Η βοσκή συνδέεται στενά με την καλή εκτροφή των ζώων, ανεξάρτητα ποια είναι η παραγωγική της κατεύθυνση (γαλακτοπαραγωγή, κρεατοπαραγωγή, αναπαραγωγή κ.ά.).

Η αυτοφυής βλάστηση (βοσκότοποι) εκτείνεται από τις πεδινές μέχρι τις λοφώδεις και τις ορεινές περιοχές, ενώ επίσης εκτάσεις φτωχές και άγονες, ακατάλληλες για κάθε άλλη γεωργική χρήση αξιοποιούνται ως βοσκότοποι. Η αυτοφυής βλάστηση αποτελεί μια πλήρη, εύπεπτη τροφή, που λαμβάνεται ευχάριστα από τα ζώα και έτσι την περίοδο της βλάστησης των φυτών, τα ζώα δεν έχουν ανάγκη από συμπληρωματικές συμπυκνωμένες ζωοτροφές, που αυξάνουν το κόστος των παραγομένων κτηνοτροφικών προϊόντων.

Στη χώρα μας η ξηρασία του καλοκαιριού και το ψύχος του χειμώνα περιορίζουν σημαντικά την περίοδο βλάστησης των φυτών και επομένως και τη βόσκηση των ζώων.

Η σημασία της βοσκής

Η αυτοφυής βλάστηση που βόσκεται, αναβλασταίνει συνέχεια και δίνει στον οργανισμό του ζώου που αναπτύσσεται όλα τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζονται, τόσο σε ποιότητα όσο και ποσότητα. Η χλωρή βλάστηση που λαμβάνει απευθείας από τη βοσκή το ζώο είναι μια φυσική, εύπεπτη τροφή, καλής θρεπτικής αξίας, γιατί περιέχει λευκώματα, απαραίτητα για την ανάπτυξη του ζώου. Περιέχει ακόμα ασβέστιο και φώσφορο, που βοηθούν στη σωστή ανάπτυξη του σκελετού του νεαρού ζώου, αλλά και βιταμίνες και ένζυμα που είναι τελείως απαραίτητες στα αναπτυσσόμενα παραγωγικά ζώα.

Πέρα, όμως, από τη διατροφική σημασία, η βόσκηση προσφέρει στα ζώα τη δυνατότητα να κινούνται ελεύθερα στο ύπαιθρο, απολαμβάνοντας τα ευεργετήματα του καθαρού αέρα και του φωτισμού.

Εξίσου σημαντική και μεγάλη είναι η σημασία της βοσκής και για τα αναπτυγμένα ζώα, τόσο από οικονομική όσο και από υγιεινή άποψη. Έτσι, τα ζώα που βόσκουν δίνουν συνήθως μεγαλύτερες αποδόσεις από ζώα που διατηρούνται συνεχώς στο στάβλο.

Κατηγοριοποίηση των βοσκών

Ανάλογα με την προέλευσή τους, οι βοσκές κατατάσσονται σε φυσικές και τεχνητές. Φυσικές είναι οι βοσκές στις οποίες δεν έχει επέμβει ο άνθρωπος και αποτελούν σχεδόν το σύνολο των βοσκών στη χώρα μας. Τεχνητές είναι οι βοσκές που η χλωρίδα τους έχει προέλθει από τη σπορά κατάλληλων για βόσκηση φυτών.

Ανάλογα με τη διάρκεια χρησιμοποίησης, οι βοσκές κατατάσσονται σε μόνιμες και προσωρινές. Μόνιμες είναι οι βοσκές που χρησιμοποιούνται συνεχώς και μόνιμα για τη βόσκηση των ζώων και προσωρινές αυτές που χρησιμοποιούνται για μια ορισμένη χρονική περίοδο και οι εκτάσεις της προορίζονται για άλλο σκοπό, όπως οι εκτάσεις αγροανάπτυξης, οι οπωρώνες και εκτάσεις που βόσκονται μετά τη συγκομιδή. Ακόμα καλλιέργειες κριθαριού κυρίως και άλλων φυτών που βόσκονται νωρίς την άνοιξη, όταν βρίσκονται σε έντονη ανάπτυξη και μετά αφήνονται να ολοκληρώσουν φυσιολογικά το βιολογικό της κύκλο. Λιβάδια φυσικά ή τεχνητά που το χόρτο τους συγκομίζεται (κοφτολίβαδα) βόσκονται όμως και περιοδικά.

Με στοιχείο την εποχή χρησιμοποίησης, οι βοσκές κατατάσσονται σε χειμερινές, θερινές και ολοετείς:

Χειμερινές βοσκές ή χειμαδιά είναι εκείνες που βόσκουν τα ζώα μόνο το χειμώνα. Οι βοσκές αυτές είναι συνήθως σε πεδινές ή λοφώδεις εκτάσεις με χαμηλό υψόμετρο, με ήπιο κλίμα και έντονη χειμωνιάτικη αναβλάστηση.

Θερινές βοσκές ή θέρετρα είναι αυτές που βόσκουν τα ζώα μόνο το καλοκαίρι. Οι βοσκές αυτές βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα και οι κλιματολογικές συνθήκες εκεί το χειμώνα είναι δυσμενείς.

Ολοετείς είναι οι βοσκές που βρίσκονται σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Ανάλογα με τη χλωρίδα που φύεται σ’ αυτές, οι βοσκές διακρίνονται σε γυμνές και καλυμμένες. Γυμνές είναι οι βοσκές που βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα και λόγω των αντίξοων καιρικών συνθηκών που επικρατούν εκεί, χαρακτηρίζονται μόνο από ποώδη βλάστηση, αλλά και από θάμνους και δέντρα (ξυλώδης βλάστηση).

Με βάση το υψόμετρο, τέλος, οι βοσκές διακρίνονται σε πεδινές, ημιορεινές, ορεινές και αλπικές:

Πεδινές λέγονται αυτές που βρίσκονται σε χαμηλό υψόμετρο, μέχρι 200 μέτρα και χρησιμοποιούνται για βόσκηση όλο το χρόνο ή μόνο το χειμώνα (χειμαδιά).

Ημιορεινές λέγονται αυτές που βρίσκονται σε υψόμετρο 200-600 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Πρόκειται για ημιλοφώδεις εκτάσεις που δεν μπορούν να καλλιεργηθούν, λόγω μεγάλης κλίσης. Χρησιμοποιούνται για βόσκηση όλο το χρόνο και είναι οι πιο σημαντικές για την κτηνοτροφία της χώρας μας.

Ορεινές είναι οι βοσκές που βρίσκονται σε εκτάσεις με υψόμετρο μεγαλύτερο από 600 μέτρα και στη χώρα μας αποτελούν, συνήθως, τη ζώνη των παραγωγικών δασών. Οι ορεινές βοσκές χρησιμοποιούνται μόνο το καλοκαίρι, παίζουν, όμως, σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη της ελληνικής κτηνοτροφίας.

Αλπικές, τέλος, λέγονται οι βοσκές που βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα, μεγαλύτερα από 700 μέτρα. Η βλάστησή της είναι κυρίως ποώδη φυτά και χρησιμοποιούνται μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες από τη μετακινούμενη (νομαδική) κτηνοτροφία της πατρίδας μας.