Κίνητρα για επιστροφή στα χωριά

του Νίκου Φιλιππίδη

«Επιχείρηση» αναζωογόνησης της ελληνικής υπαίθρου, μέσω της χορήγησης κινήτρων για την επιστροφή αστών στα χωριά, στήνει η κυβέρνηση. Στο «πακέτο» που προετοιμάζει θα περιλαμβάνονται χαμηλότοκα δάνεια, ενισχύσεις για αγορά αγροτικών μηχανημάτων αλλά και ταχεία έκδοση αδειών για τις εγκαταστάσεις, με στόχο να δημιουργηθεί μια νέα γενιά αγροτών προερχόμενων από τους δυσαρεστημένους από τη ζωή στην πόλη.

Σύμφωνα με πληροφορίες, ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς έχει αναθέσει ήδη τη μελέτη και το σχεδιασμό ενός ευρύτατου πλέγματος δράσεων, οικονομικών και διοικητικών κινήτρων για τη διευκόλυνση όσων επιθυμούν να επιστρέψουν στην περιφέρεια και να ασχοληθούν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, στους αναπληρωτές υπουργούς, Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Μάξιμο Χαρακόπουλο, Περιβάλλοντος Σταύρο Καλαφάτη και Ανάπτυξης Σταύρο Καλογιάννη.

Ο κ. Σαμαράς είχε περιγράψει από τις προγραμματικές του δηλώσεις τη γεωργία ως έναν από τους τρεις πυλώνες για την ανάκαμψη της οικονομίας, ενώ έχει δώσει εντολή το σχέδιο να είναι έτοιμο πριν την Άνοιξη προκειμένου να παρουσιαστεί από τον ίδιο. Στόχος της κυβέρνησης είναι να δημιουργηθεί ένα σχέδιο περισσότερο ρεαλιστικό από το «πείραμα» επί υπουργίας Κώστα Σκανδαλίδη, το οποίο πέραν των υπερβολικών εκτιμήσεων για το ενδιαφέρον των αστών για επιστροφή στο χωριό (εκτιμούσε ότι ξεπερνούν το 1,5 εκατ. οι ενδιαφερόμενοι), στην πράξη αποδείχτηκε αναποτελεσματικό.

Οι λίγες εκατοντάδες δικαιούχοι που πρόλαβαν να ενταχθούν στο πρόγραμμα μίσθωσης δημόσιας αγροτικής γης ήρθαν αντιμέτωποι με άγονη γη και πολλά άλλα προβλήματα, κυρίως τεχνογνωσίας. Σε κάθε περίπτωση, πολύ λίγα από τα 70.000 αγροτεμάχια έχουν μισθωθεί ως τώρα -οι διαδικασίες «πάγωσαν» με τις εκλογές- και η προσπάθεια τώρα ξαναρχίζει. Σύμφωνα με τον κ. Χαρακόπουλο, το νέο πρόγραμμα έρχεται να εξυπηρετήσει τη βασική προτεραιότητα της κυβέρνησης που είναι αφενός η ανάδειξη της γεωργίας-κτηνοτροφίας σε βασικό πυλώνα ανάπτυξης της οικονομίας και αφετέρου να θέσει απαραίτητες προϋποθέσεις και να υποστηρίξει όσους αποφασίσουν να ασχοληθούν με τον αγροτικό τομέα.

Ο αναπληρωτής υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων αποφεύγει να δώσει περαιτέρω διευκρινίσεις, ωστόσο αφήνει να εννοηθεί πως τα κίνητρα θα αφορούν πρωτίστως πολίτες που έχουν εκτάσεις στους τόπους καταγωγής τους.

Πού να στραφούν

Το νέο πρόγραμμα καλείται να αναζωογονήσει, μετά από δεκαετίες «ερήμωσης» την ελληνική ύπαιθρο αλλά και να σταματήσει παθογένειες του παρελθόντος, καθώς οι αγρότες επί χρόνια κυνηγούσαν τις χρυσές επιδοτήσεις εις βάρος παραδοσιακών και αποδοτικών καλλιεργειών, όπως τα όσπρια, το σιτάρι και το κριθάρι, δημιουργώντας μια Ελλάδα ελλειμματική σε γεωργικά προϊόντα και εξαρτώμενη από τις εισαγωγές για τη διατροφή του πληθυσμού της.

Είναι χαρακτηριστικό στην Ελλάδα ότι πέρυσι από τους 11.800 τόνους φακές που καταναλώθηκαν οι 11.200 ήταν εισαγόμενοι, καθώς λόγω της στρεβλής ελέω επιδοτήσεων διάρθρωσης της αγροτικής παραγωγής παράγονταν προϊόντα όπως τα σιτηρά και το βαμβάκι, αποκλειστικά με στόχο την είσπραξη της επιδότησης. «Κλειδί» στην προσπάθεια της κυβέρνησης αναμένεται να είναι και η εξισορρόπηση της αγροτικής παραγωγής, δίνοντας βάρος στην ελλειμματική σε παραγωγή ελληνική κτηνοτροφία, ενισχύοντας μονάδες παραγωγής μοσχαρίσιου κρέατος (είμαστε ελλειμματικοί κατά 90%) ή αυξάνοντας την εκτροφή αιγοπροβάτων, με στόχο να εκμεταλλευτούμε τις τεράστιες δυνατότητες παραγωγής και πώλησης φέτας στο εξωτερικό.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2011, οι εισαγωγές αγροτικών προϊόντων να κοστίζουν περίπου 6,5 δισ. ευρώ και οι εξαγωγές να αποφέρουν μόλις περί τα 4,5 δισ. ευρώ. Στα σχέδια του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης περιλαμβάνεται η εκμετάλλευση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του ελληνικού πρωτογενή τομέα, κάνοντας χρήση του εγχώριου πολλαπλασιαστικού υλικού και ντόπιων φυλών. Παράλληλα, το νέο πρόγραμμα θα «πατήσει» στα θετικά του σχεδίου Σκανδαλίδη, όπως για παράδειγμα στις μελέτες που έγιναν για 42 παραδοσιακές και νέες καλλιέργειες: 22 αρωματικά είδη, 6 δενδρώδη, 10 υποτροπικά και τέσσερα άλλα είδη (αλόη, στέβια, τρούφα και μανιτάρια).

Τί να αποφευχθεί

Τις κινήσεις του παρελθόντος που πρέπει να αποφευχθούν προκειμένου να είναι βιώσιμη η επιστροφή στην ύπαιθρο και τον πρωτογενή τομέα, περιγράφει μελέτη που εκπόνησε το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) -ένα ανεξάρτητο, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ερευνητικό και εκπαιδευτικό ίδρυμα- για λογαριασμό της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ).

Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι επιδοτήσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) ενίσχυσαν μεν σημαντικά το εισόδημα των αγροτών (ιδίως στις δεκαετίες του ’80 και ’90), υπήρξε δε ανισοκατανομή των επιδοτήσεων και στρεβλώσεις στη διάρθρωση καλλιεργειών. Επίσης, αναπτύχθηκαν αγροτουριστικές δραστηριότητες, αλλά με πολλά αρνητικά φαινόμενα. Προέκυψαν και εξακολουθούν να υφίστανται εφησυχασμός και εθισμός των γεωργών και του παραγωγού συστήματος στη δημόσια στήριξη και μια σειρά από παθογένειες, όπως: «όλα τα κιλά, όλα τα λεφτά», προσχηματικές αποζημιώσεις, παραβάσεις κοινοτικής νομοθεσίας (η χώρα αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα προστίμων)».

Επιστημονικός συντονιστής της μελέτης ήταν ο οικονομολόγος Γιώργος Γλυνός, ο οποίος διετέλεσε διευθυντής σε σημαντικές γενικές διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ τα τελευταία χρόνια διετέλεσε σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου και σύνδεσμος της ελληνικής κυβέρνησης με την Ομάδα Εργασίας (task force) της Ε.Ε. υπό τον Ράιχενμπαχ για τη βελτίωση της απορροφητικότητας των κοινοτικών κονδυλίων από την Ελλάδα. Στη μελέτη τονίζεται ότι η -με κάθε τρόπο- μεγιστοποίηση των επιδοτήσεων υπήρξαν, είχε και αρνητικές παρενέργειες όπως:

-«Ο εφησυχασμός και εθισμός των γεωργών και του παραγωγού συστήματος στη δημόσια στήριξη.

-Η ανισοκατανομή των επιδοτήσεων που συγκεντρώθηκαν στις πιο εύφορες περιοχές της χώρας, στα προϊόντα με τις υψηλότερες επιδοτήσεις και στους μεγάλους παραγωγούς.

-Οι στρεβλώσεις στη διάρθρωση των καλλιεργειών, με κλασικό παράδειγμα την αλόγιστη επέκταση της βαμβακοκαλλιέργειας που ήταν σχεδόν μονοκαλλιέργεια στους κάμπους της χώρας, από τη Στερεά Ελλάδα μέχρι τη Θράκη, υποκαθιστώντας χρήσιμες διατροφικές καλλιέργειες, τραυματίζοντας βάναυσα το περιβάλλον και εξαντλώντας τους υδατικούς πόρους της χώρας.

-Η εντατικοποίηση της παραγωγής με τους ποσοτικούς στόχους να λειτουργούν εις βάρος της ποιότητας των προϊόντων, του περιβάλλοντος, της υγείας παραγωγών και καταναλωτών».

 Παραβατικές συμπεριφορές

Στη μελέτη γίνεται ειδική αναφορά σε παραβατικές συμπεριφορές που εκδηλώθηκαν αυτά τα 30 χρόνια:

-«Παρεμπόδιση εισαγωγών από προϊόντα προέλευσης άλλων κρατών-μελών, μέσω διοικητικών και αγορανομικών μέτρων.

-Παραβάσεις της κοινοτικής νομοθεσίας όσον αφορά τις κρατικές ενισχύσεις, μέσω απευθείας ενισχύσεων των αγροτών ή και μέσω κρατικής χρηματοδότησης των συνεταιρισμών.

-Αποζημιώσεις με πρόσχημα ακραία καιρικά φαινόμενα χωρίς την τεκμηρίωση που επιβάλλει ο κοινοτικός κανονισμός. Δαπανήθηκαν εκατοντάδες εκατομμύρια ενισχύσεις μεταξύ 2007-2009 από τον ΕΛΓΑ που εξελίχθηκε σε πλυντήρια παράνομων κρατικών ενισχύσεων.

-«Όλα τα κιλά, όλα τα λεφτά»:

Σε καλλιέργειες που το ύψος των επιδοτήσεων ήταν συνάρτηση των παραγόμενων ποσοτήτων, πολλοί παραγωγοί βρήκαν τρόπους να παραπλανούν τις αρχές, φουσκώνοντας τεχνητά τις παραγόμενες ποσότητες, εισπράττοντας υψηλές επιδοτήσεις (τα λεγόμενα «πανωγραψήματα»).

Η παραβατικότητα πέρασε από το στάδιο της εξατομικευμένης απάτης σε συλλογική και καθοδηγούμενη ανυπακοή. Το σύνθημα «Όλα τα κιλά, όλα τα λεφτά» ήταν ένα σύμφυρμα λαϊκισμού διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων».