Όσπρια: Προϊόντα σε σταθερή άνοδο

Από καναδικές πηγές μαθαίνουμε ότι η παραγωγή και η κατανάλωση των οσπρίων για τα επόμενα δέκα χρόνια εμφανίζεται με πολύ καλές προοπτικές, με αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, ιδιαίτερα στη Νοτιοανατολική Ασία, αλλά και στην Ευρώπη και την αμερικανική ήπειρο, όπου σημειώνεται σημαντική αύξηση της ζήτησης.

Του δρα ΣΤΑΜΑΤΗ ΣΕΚΛΙΖΙΩΤΗ*

Η προβλεπόμενη αύξηση της ζήτησης των οσπρίων, λόγω της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού, καθώς η σημαντική στροφή προς τις φυτικές ίνες και την υγιεινή διατροφή, αλλά και η επέκταση των αγορών για περισσότερο ποιοτικά διατροφικά προϊόντα, όπως είναι τα όσπρια (υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και πολλές θερμίδες που υπολογίζονται στις 360-370 cal/100 γρ.), οδηγούν τελικά στο συμπέρασμα ότι η ίδια η κατανάλωση και οι προτιμήσεις των καταναλωτών συμπαρασύρουν την αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής, η οποία τα τελευταία χρόνια πορεύεται ανοδικά κατά 5%-6% ετησίως. Η παγκόσμια παραγωγή των κύριων τύπων οσπρίων, με «ναυαρχίδα» τις φακές, αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2050 (Πηγή: www.statpub.com).

Η παγκόσμια παραγωγή φασολιού (σύνολο ξηρών φασολιών) προβλέπεται αυξημένη για το εμπορικό έτος 2013-2014 σε σχέση με το τρέχον εμπορικό έτος 2012-2013. Η πρόβλεψη είναι ότι θα αγγίξει τα 2,2 εκατ. ΜΤ, με αυξήσεις παραγωγής στην Κίνα και στη Βραζιλία, παρά την ελαφρά πτώση που προβλέπεται για την παραγωγή στις ΗΠΑ. Οι προβλέψεις για τις φακές είναι 3,7 εκατ. ΜΤ και για τα ρεβίθια 9,7 εκατ. ΜΤ (μετά την έξαρση φυτεύσεων και παραγωγής στο Πακιστάν).

Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Εμπορίας και Βιομηχανιών Οσπρίων (International Pulse Trade and Industries Confederation), οι τιμές για τις φακές στην ερχόμενη εμπορική περίοδο αναμένεται να σταθεροποιηθούν στα τωρινά ικανοποιητικά επίπεδα, ενώ για τα υπόλοιπα όσπρια αναμένεται άνοδος τιμών. Άλλοι αναλυτές αναφέρουν ότι οι τιμές πιθανόν να κυμανθούν σε ικανοποιητικά μεν επίπεδα, χωρίς εντυπωσιακές όμως μεταβολές προς τα πάνω. Οι αναφορές από την Ινδία και άλλες παραγωγούς χώρες μιλούν για μια προβλεπόμενη ζήτηση μόνο από την Ινδία για το 2013-2014 του εντυπωσιακού ποσού των 19 εκατ.-20 εκατ. ΜΤ οσπρίων, μια σημαντική αύξηση περίπου 10% σε σχέση το εμπορικό έτος 2012-2013, που θα αυξήσει τις εισαγωγές από Κίνα, Μιανμάρ και Τανζανία και θα επηρεάσει τη διαμόρφωση των διεθνών τιμών.

Στην Ινδία και σε άλλες παραγωγούς χώρες της Ασίας, προωθείται και ενισχύεται η παραγωγή οσπρίων από τις τοπικές αγροτικές πολιτικές, λόγω της μεγάλης ζήτησης τοπικά αλλά και παγκοσμίως.

Η ελληνική ζήτηση και διαθεσιμότητα

Στην ίδια βοτανική κατηγορία (των ψυχανθών) υπάρχουν πάνω από 1.000 είδη, από τα οποία καλλιεργούνται περί τα 20 είδη για ανθρώπινη κατανάλωση. Στη χώρα μας καλλιεργούνται τα περισσότερα σε μια έκταση περίπου 150.000 στρεμμάτων, αλλά όχι σε ικανές ποσότητες που να καλύπτουν τις ανάγκες.

Τα φασόλια, η φακή και το ρεβίθι ανοίγουν σημαντικές ευκαιρίες για εκείνους που θέλουν να ασχοληθούν με τις καλλιέργειες αυτές, καθώς η Ελλάδα είναι «δραματικά» ελλειμματική, με εισαγωγές 35.000-38.000 ΜΤ ετησίως και ανάγκες σε όσπρια που ξεπερνούν τους 100.000 ΜΤ, σε αυξητική πορεία. Εισάγονται περί τους 18.000 ΜΤ φασόλια (από ΗΠΑ, Καναδά, Αλβανία, Αργεντινή, πρώην γιουγκοσλαβικές χώρες κ.α.), 11.500-12.000 ΜΤ φακές (από Καναδά, Τουρκία, ΗΠΑ) και 5.000 ΜΤ ρεβίθια ετησίως σχεδόν αποκλειστικά από Τουρκία, παρ’ ότι η χώρα ήταν απόλυτα αυτάρκης πριν από την ένταξη στην ΕΕ. Οι πολλές φιλόξενες περιοχές της Ελλάδας με μεγάλες δυνατότητες, οι καλές αποδόσεις ανά μονάδα επιφάνειας, οι σχετικά καλές τιμές παραγωγού και οι αυξημένες ανάγκες στην κατανάλωση αποτελούν σοβαρό κίνητρο για την επιστροφή της καλλιέργειας των οσπρίων στη χώρα μας, σε συνθήκες σωστής καθοδήγησης, και την αποφυγή της καταφυγής σε καλλιέργειες άγνωστες στον τόπο και αμφιβόλου ανταποδοτικότητας. 

Αν και η φακή καλλιεργείται στην περιοχή μας από το 7.000 π.Χ., οι ποσότητες της φακής που παράγονται στην Ελλάδα παραμένουν ελάχιστες σε σχέση με το ύψος της κατανάλωσής της και με τα παλαιότερα χρόνια, με αποτέλεσμα ένα ποσοστό μεγαλύτερο του 95% των αναγκών μας να καλύπτεται από εισαγωγές από Τουρκία, ΗΠΑ και Καναδά. Στη χώρα μας παράγονται ετησίως 30.000-33.000 ΜΤ όσπρια. Εκτιμάται ότι παράγονται 20.000-22.000 ΜΤ φασόλια, 2.700-2.900 ΜΤ ρεβίθια, 1.200-1.300 ΜΤ φακές, 3.200-3.400 ΜΤ κουκιά, 250-320 ΜΤ λαθούρια, 600-650 ΜΤ μπιζέλια και λοιπά όσπρια (μαυρομάτικα φασόλια, πράσινα κ.λπ.).  

Αειφορία

Κάτι που γνωρίζουν όσοι ασχολούνται με τα ψυχανθή και οφείλουν να καθοδηγούν κατάλληλα τον αγροτικό κόσμο προς δικό τους όφελος και του περιβάλλοντος: τα όσπρια παίζουν σπουδαίο ρόλο στην υπόθεση της αειφορίας με πολλούς τρόπους. Αποτελούν σημαντικό –ίσως το σημαντικότερο– κρίκο στις πρακτικές αμειψισποράς στο χωράφι. Απαιτούν λιγότερα λιπάσματα συγκριτικά με άλλες καλλιέργειες και αποτελούν πηγή πρωτεΐνης «χαμηλού άνθρακα».

Τα ψυχανθή είναι κομμάτι της αμειψισποράς που υποχρεούνται να εφαρμόζουν οι παραγωγοί ώστε να συντηρήσουν το ικανοποιητικό επίπεδο της γονιμότητας του εδάφους. Όπου τα όσπρια συμμετέχουν σε ολοκληρωμένες διαχειριστικές πρακτικές και στην καλή διαχείριση του εδάφους, μια καλή ακολουθία αμειψισποράς θα ήταν τα σιτηρά (σιτάρι, κριθάρι ή βρώμη), ελαιόκαρποι (ελαιοκράμβη ή ηλίανθος) και όσπρια, τα οποία ρυθμίζουν το άζωτο και ενισχύουν την αντίσταση των καλλιεργειών της ακολουθίας σε βακτήρια και μύκητες. 

Οι καλλιέργειες οσπρίων είναι καλλιέργειες με μικρό αποτύπωμα σε διοξείδιο του άνθρακα και νερό. Για παράδειγμα, το υδατικό αποτύπωμα για την παραγωγή ενός κιλού κρέατος βοδινού, χοιρινού, πουλερικών είναι 18, 11 και 5 φορές υψηλότερο από το υδατικό αποτύπωμα που αντιστοιχεί στην παραγωγή οσπρίων. Τα όσπρια έχουν χαμηλότερο αποτύπωμα διοξειδίου του άνθρακα από όλες τις παραγωγές, π.χ., ζωικής προέλευσης πρωτεΐνης. Πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν ότι ένα κιλό ψυχανθούς, ισοδυναμεί με την εκπομπή μισού κιλού διοξειδίου του άνθρακα, ενώ ένα κιλό βοδινού κρέατος εκπέμπει (ισοδύναμα) 9,5 κιλά διοξειδίου.

*Γεωπόνου ΑΠΘ – Αρχιτέκτονα Τοπίου (Ph.D.), Πρώην Β΄ Ακόλουθου Γεωργικών Υποθέσεων, Υπ. Γεωργίας ΗΠΑ (Foreign Agricultural Service – FAS/USDA, Αμερικανική Πρεσβεία, Αθήνα)

Σήμερα: Συμβούλου Γεωργικών Υποθέσεων & Περιβάλλοντος

Αναδυόμενες εναλλακτικές χρήσεις των οσπρίων

Πέραν των πολυάριθμων συνταγών και των κατά τόπους ποικίλων (εθνικών) τρόπων κατανάλωσης των οσπρίων, η παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων απορροφά μεγάλες πλέον ποσότητες οσπρίων για την παραγωγή πολλών ειδών σκευασμάτων και τροφών με βάση τα όσπρια. Στις ΗΠΑ, στην Ινδία, στην Κίνα και αλλού εμφανίζεται αύξηση σε εναλλακτικές χρήσεις των οσπρίων, κυρίως ως πουρές οσπρίων, άλευρα αρτοποιίας και ως πρώτη ύλη στη βιομηχανία τροφίμων (για παρασκευή νιφάδων, chips, bean pita bread, μείγματα αλεύρων, ακόμη και λειτουργικών τροφίμων γνωστών ως functional foods, για το διατροφικά κλινικό έλεγχο του ζαχαροδιαβήτη, καρδιακών νοσημάτων κ.λπ.).

Σύμφωνα με το Αμερικανικό Συμβούλιο Ξηρών Φασολιών και Φακής (USA Dry Pea & Lentil Council), υπάρχουν ενδείξεις –αν και σε περιορισμένη ακόμη κλίμακα– ότι τα όσπρια αρχίζουν να υποκαθιστούν τα σιτηρά στην αρτοποιία και στην παρασκευή αρτοσκευασμάτων. Ο ρόλος του συμβουλίου, το οποίο εκπροσωπεί τους παραγωγούς οσπρίων στις ΗΠΑ, είναι το lobbying και η προώθηση των οσπρίων στην κατανάλωση και στη βιομηχανία τροφίμων. Δεν είναι συνεταιρισμοί, αλλά οργανώσεις προώθησης και μάρκετινγκ, που εργάζονται για τα συμφέροντα των παραγωγών που εκπροσωπούν και για την προώθηση των προϊόντων τους στις αγορές. Ένα από τα καθήκοντα επίσης είναι και οι παραστάσεις προ της κεντρικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης για μείωση του κόστους παραγωγής και των φόρων σε όφελος των παραγωγών, την έγκριση φυτοπροστατευτικών προϊόντων κ.ά.

Ο διατροφικός πλούτος των ελληνικών παραδοσιακών ποικιλιών οσπρίων έχει κερδίσει το ενδιαφέρον του επιστημονικού κόσμου και των Ελλήνων καταναλωτών εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά ο ενδιάμεσος μηχανισμός στήριξης χωλαίνει. Η έρευνα, η καταγραφή, η πιστοποίηση και η κρατική «θεσμική» προστασία του γενετικού υλικού δεν χαρακτηρίζονται από σοβαρότητα και ό,τι γίνεται γίνεται από τις ΜΚΟ και τον επιστημονικό κόσμο, με περιορισμένους πόρους και μέσα. Όσο για την ελληνική βιομηχανία τροφίμων, αυτή περιορίζεται στη συγκέντρωση και στη συσκευασία κλασικών ποικιλιών και ποσοτήτων, χωρίς καινοτομίες και προγράμματα αξιοποίησης του πλούσιου αγροτικού μας βιοαποθέματος.   

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Ξηρά φασόλια (όλες οι κατηγορίες)

Αξία και ποσότητα ανά κύρια χώρα παραγωγής (2011)

Φακές (όλες οι κατηγορίες)

Αξία και ποσότητα ανά κύρια χώρα παραγωγής (2011)

Ρεβίθια (όλες οι κατηγορίες)

Αξία και ποσότητα παραγωγής ανά χώρα (2011)