Σταμναγκάθι: Το πικρό χόρτο φέρνει γλυκά κέρδη

Επιμέλεια: ΦΑΝΗ ΝΙΚΗΦΟΡΑΚΗ

«Κατέβηκε» από τις άγριες πλαγιές των Σφακίων, για να καλλιεργηθεί στα πεδινά του Νομού Ηρακλείου και από ’κει να βρει το δρόμο του για τις αγορές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Η Cretan Gaia έγινε η πρώτη εταιρεία που πιστοποίησε την καλλιέργειά της με βάση το πρωτόκολλο GLOBALG.A.P. v4., από τον Ελληνικό Φορέα Επιθεώρησης και Πιστοποίησης TÜV HELLAS.

Από μικρό παιδί έβλεπε να σκαρφαλώνουν σε δυσπρόσιτες πλαγιές του Ομαλού και σε βραχώδεις παραλίες, για να συλλέξουν το σταμναγκάθι, το «βασιλιά» των χόρτων της κρητικής διατροφής. Δέκα χρόνια πάνω στα βουνά, έμαθε κι εκείνος να αναζητά το καλύτερο σταμναγκάθι, να «ξεχωρίζει τον καλό σπόρο» και άρχισε να πειραματίζεται πάνω στην καλλιέργεια και την αναπαραγωγή του. Σήμερα, ο κ. Μιχάλης Χαχλάκης, καλλιεργητής και ο ίδιος, προμηθεύει με σπόρους την πρώτη και μεγαλύτερη ελληνική εταιρεία παραγωγής και διάθεσης σταμναγκαθιού στην Ελλάδα, με παραγωγή που φτάνει τους δύο τόνους ημερησίως, υπερσύχρονο εξοπλισμό και πιστοποιήσεις ποιότητας που αναμένεται να αποτελέσουν το διαβατήριό της για της διεθνείς αγορές.

Η Cretan Gaia

Με 36 στρέμματα υπαίθριας καλλιέργειας, μια τελευταίας τεχνολογίας θερμοκηπιακή μονάδα με ψύξη και θέρμανση, αλλά και υπερσύγχρονο εξοπλισμό για το πλύσιμο και το στέγνωμα των φυτών, η Cretan Gaia κατάφερε να «εξημερώσει» το σταμναγκάθι, ανοίγοντας νέους δρόμους για την καλλιέργεια και τη διάθεση του γλυκόπικρου και μέχρι πρότινος δυσεύρετου κρητικού αγριόχορτου.

Πρωτεργάτης του όλου εγχειρήματος είναι ο 37χρονος παραγωγός Νίκος Μαυρουδάκης, από τον Πλάτανο της Μεσαράς, που τόλμησε να «ξεπατώσει» από τα χωράφια του ντομάτες, πιπεριές, μελιτζάνες και άλλα κηπευτικά για τα οποία φημίζεται η περιοχή, ρισκάροντας με μια καλλιέργεια αβέβαιη: Μαζί με μια ομάδα βιοκαλλιεργητών από την περιοχή, πριν από δύο σχεδόν χρόνια, φύτεψε 1.200.000 φυτά σταμναγκαθιού και, με την πολύτιμη οικονομική στήριξη ενός παλιού του φίλου από την Αθήνα, εξοπλίστηκε με μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας, για την καλλιέργεια και την τυποποίησή τους. Όπως ο ίδιος εξηγεί, είχε προηγηθεί ένα διάστημα «πιλοτικής» καλλιέργειας σε ένα μόλις στρέμμα, ωστόσο, η ανταπόκριση της αγοράς ήταν τόσο μεγάλη και άμεση, που γρήγορα η αρχική του ιδέα μετουσιώθηκε σε μια μεγάλη υπερσύχρονη και πρωτοπόρα εταιρεία. Συνολικά με το όλο εγχείρημα ασχολούνται περίπου 25 άτομα. Εκτός από τον κ. Μαυρουδάκη που κατεξοχήν δραστηριοποιείται στο κομμάτι της καλλιέργειας μαζί με τους βιοκαλλιεργητές και τους ειδικούς επιστήμονες γεωπόνους, οι υπόλοιποι έχουν αναλάβει την προώθηση του προϊόντος, τη διαφήμιση και το κλείσιμο συμφωνιών εντός και εκτός συνόρων. Για φέτος, σημαντική ποσότητα του χόρτου που συλλέχθηκε το Φεβρουάριο, διατέθηκε στην Αθήνα και τη Β. Ελλάδα, ενώ έγινε και μια πρώτη προσπάθεια εξαγωγής στον Καναδά, με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

Πιστοποίηση

Το σταμναγκάθι της Cretan Gaia, πιστοποιήθηκε ως προϊόν ολοκληρωμένης καλλιέργειας, γεγονός που εγγυάται ότι το τελικό προϊόν είναι υγιεινό, χωρίς χημικά κατάλοιπα. Παράλληλα, σε διαδικασία πιστοποίησης βρίσκεται και η βιολογική παραγωγή της εταιρείας, αφού για την καλλιέργεια ακολουθούνται πρότυπα της βιολογικής γεωργίας και δεν γίνεται καμία εφαρμογή ζιζανιοκτόνων και χημικών.

Η πιστοποίηση πραγματοποιήθηκε από τον Ελληνικό Φορέα Επιθεώρησης και Πιστοποίησης TÜV HELLAS, μέλος του TÜV NORD Group, με βάση το πρωτόκολλο GLOBALG.A.P. v4. Ο εν λόγω φορέας μέλος του TÜV NORD Group, επεδίωξε και κατάφερε μέσω συστηματικών και μεθοδευμένων ενεργειών να εντάξει στη παγκόσμια βάση του GLOBALG.A.P. την καλλιέργεια σταμναγκάθι, ώστε να είναι πιστοποιήσιμη με βάση το ανωτέρω διεθνές πρωτόκολλο. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η διεθνής αναγνώριση της συγκεκριμένης καλλιέργειας, «ανοίγοντας την πόρτα» των διεθνών αγορών στο τοπικό αυτό προϊόν.

Το GLOBALG.A.P. αποτελεί κοινή προσπάθεια επιχειρήσεων του Ευρωπαϊκού λιανεμπορίου τροφίμων και αγροτικών προϊόντων Euro Retail Produce Working Group (EUREP), με στόχο τη θέσπιση κανόνων κοινής αποδοχής και την ανάπτυξη πλαισίου Ορθής Αγροτικής Πρακτικής, που καλύπτει όλη την αγροτική διαχείριση κάτω από ένα νέο διευρυμένο πρίσμα αξιολόγησης και μέσα από διαρκή επικοινωνία καταναλωτών και παραγωγικών κλάδων.

Η επένδυση

Η επένδυση για το σταμναγκάθι, λέει, κόστισε 500.000 ευρώ, ενώ το θερμοκήπιο έγινε μέσω ΕΣΠΑ, το 2010, με 168.000 ευρώ. Σήμερα, ολόκληρη η επένδυση κοστίζει γύρω στο 1 εκατομμύριο ευρώ, ενώ μέσα στην επόμενη πενταετία πιστεύει πως θα γίνει απόσβεση. Η τιμή σταμναγκαθιού στη λιανική αγορά κυμαίνεται από 5 έως 8 ευρώ, γίνεται προσπάθεια και για μεταποίηση σε τουρσί, ενώ υπάρχουν κι άλλες σκέψεις για το μέλλον.

Το σταμναγκάθι

Το σταμναγκάθι ή «κιχώριον το ακανθώδες» είναι ουσιαστικά μια άγρια ποικιλία ραδικιού. Η φύση έχει βάλει όλη της την τέχνη και όλη της τη σοφία για να δημιουργήσει αυτό το φυτό με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να επιβιώσει στις ποιο αντίξοες καιρικές συνθήκες, αλλά και από τις ορέξεις των χορτοφάγων θηλαστικών της Γης. Έτσι μπορούμε να το βρούμε στα χιονισμένα δύσβατα μέρη των ορεινών όγκων του Νομού Χανίων, αλλά και σε απόκρημνες ακρογιαλιές να το χτυπάει το κύμα και να το θρέφει η αλμύρα της θάλασσας. Την ονομασία σταμναγκάθι την απόκτησε από το αγκάθι που το περιβάλλει και από τη χρήση που είχε αυτό στο στόμιο της στάμνας με το νερό τα παλαιότερα χρόνια. Διότι τον παλιό καλό καιρό που οι άνθρωποι καθημερινά πήγαιναν σε φυσικές πηγές ή σε πηγάδια για να εφοδιαστούν με το νερό της ημέρας, η μεταφορά γίνονταν με πήλινες στάμνες. Επειδή πολλών ειδών ζωύφια πήγαιναν να δροσιστούν και αυτά από το νερό της στάμνας, οι άνθρωποι έκοβαν το αγκάθι και το εφάρμοζαν «σαν καπάκι» στο στόμιο της στάμνας απωθώντας με αυτόν τον τρόπο τους παρείσακτους επισκέπτες. Έτσι έγινε γνωστό στην κοινωνία σαν στάμνα-αγκάθι, το αγκάθι της στάμνας δηλαδή.

Το σταμναγκάθι είναι γνωστό ως τροφή, αλλά και ως βότανο από την αρχαιότητα, στην Κρήτη όμως και ειδικότερα στο Νομό Χανίων ήταν πάντα μια αξιοζήλευτη τροφή, την οποία λίγοι είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν. Κι αυτό διότι η συγκομιδή του ήταν και είναι μια πολύ επίπονη, κουραστική και πολλές φορές επικίνδυνη διαδικασία. Αυτοφυές απαντάται στα χιονισμένα δύσβατα μέρη των ορεινών όγκων της Κρήτης αλλά και σε απόκρημνες ακρογιαλιές του νησιού. Το σταμναγκάθι είναι ένα άγριο χόρτο της Κρήτης, με οδοντωτά φύλλα, τα οποία περιέχουν μία γλυκόπικρη ουσία, η οποία προσδίδει στο φυτό σημαντικές ιδιότητες. Είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις αντιρευματικές και αντισηπτικές του ιδιότητες και μέχρι σήμερα αποτελεί ένα από τα κρυμμένα μυστικά των Κρητικών για ευζωία και μακροζωία. Το σταμναγκάθι είναι πλούσιο σε βιταμίνες E και C, Ωμέγα-3 λιπαρά και σε λινολεικό οξύ, το απαραίτητο λιπαρό που διώχνει το λίπος που συσσωρεύεται στις αρτηρίες. Επίσης, έχει υψηλή συγκέντρωση σε ασβέστιο και σίδηρο.

Παγκόσμια φήμη

Το σταμναγκάθι είναι ένα είδος άγριου ραδικιού, η εμπορική ζήτηση για το οποίο κρατά σταθερά τις τιμές πώλησής του σε πολύ υψηλά επίπεδα σε σχέση με άλλα είδη χόρτων, ενώ η φήμη του άρχισε τα τελευταία χρόνια να περνά τα σύνορα της χώρας και να αποκτά εξαγωγική προοπτική. Καλλιεργείται ευρέως στην Κρήτη, απ’ όπου και έγινε γνωστό, ωστόσο φαίνεται ότι μπορεί να αναπτύσσεται εξίσου ικανοποιητικά σε παραθαλάσσιες ζώνες, αλλά και πλαγιές βουνών και οροπεδίων (πάνω από 1.000 μέτρα υψόμετρο) και σε άλλες περιοχές της χώρας.

Το σταμναγκάθι συνδυάζει ένα μεγάλο εύρος φαρμακευτικών χρήσεων και είναι γνωστό για τις αντισηπτικές, αλλά και τις αντιρρευματικές του ιδιότητες. Το σταμναγκάθι είναι ένα πολυετές αγκαθωτό φυτό, η σπορά του οποίου ξεκινά το φθινόπωρο και συγκομίζεται κάθε 40 περίπου μέρες, με την περίοδο παραγωγής να διαρκεί 9 με 10 μήνες. Η μόνη περίοδος που το σταμναγκάθι έχει φύλλα είναι την άνοιξη. Τότε πρέπει να κοπεί όλο το κλαρί, δηλαδή ο θαμνίσκος, για να καθαριστεί. Τον πρώτο χρόνο το φυτό σχηματίζει ρόδακα με τα φύλλα του, ενώ ο βλαστός του, που αναπτύσσεται προς τα επάνω, γίνεται αγκάθι. Έτσι, σιγά-σιγά μετατρέπεται σε έναν μικροσκοπικό θάμνο, όπου ανάμεσα στα αγκάθια κάνει κάθε χρόνο τα φύλλα του.

«Ιδιαίτερο» φυτό

Το παράδοξο είναι ότι γνήσιο σταμναγκάθι δεν δίνει το φυτό πάνω από 2-3 χρόνια, εξαιτίας, όπως λένε οι ειδικοί, του γεγονότος ότι η επικονίαση τροποποιεί στο πέρασμα των χρόνων το φύλλωμα. Πάντως, σε συγκριτικές μελέτες μεταξύ βιολογικής και συμβατικής καλλιέργειας σταμναγκαθιού, δεν βρέθηκαν διαφορές ως προς την ανάπτυξη των φυτών (Ακουμιανάκης 2007), γεγονός που ενδυναμώνει τη βιολογική καλλιέργεια του σταμναγκαθιού.

Το σταμναγκάθι παρουσιάζει στοιχεία μεγάλης προσαρμοστικότητας σε συνθήκες έλλειψης εδαφικής υγρασίας, καθώς και μεγάλης ικανότητας απορρόφησης νατρίου από το περιβάλλον των ριζών. Πανεπιστημιακή μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου κατέδειξε ότι το σταμναγκάθι θαυμάσια μπορεί να καλλιεργηθεί και σε βιολογική καλλιέργεια χωρίς πρόβλημα. Μια πειραματική καλλιέργεια υπό την επίβλεψη καθηγητών του Γεωπονικού Πανεπιστημίου οδήγησε στο συμπέρασμα ότι μπορεί να ανταποκριθεί πλήρως στη βιολογική θρέψη και να ενταχθεί σε ένα πρόγραμμα βιολογικής καλλιέργειας. Οι Αιγύπτιοι γνώριζαν ήδη το σταμναγκάθι από την 4η χιλιετία π.Χ. Στην Ελλάδα οι προσπάθειες καλλιέργειας φαίνεται να άρχισαν τη δεκαετία του 1920 και σίγουρα οι πρώτοι που το επιχείρησαν αυτό ήταν κάτοικοι από τα χωριά της Γραμβούσας Κισσάμου στο Νομό Χανίων.

«Φάρμακο» και για την τσέπη

Καθαρά κέρδη που φθάνουν να ξεπερνούν τις 4.000 ευρώ ανά στρέμμα σε ετήσια βάση αποδίδει το περιζήτητο σταμναγκάθι, που κάνει θραύση στην εγχώρια αγορά παρά την υψηλή τιμή του, ενώ αξιοσημείωτη είναι και η ζήτηση για το προϊόν από χώρες του εξωτερικού, όπως η Γαλλία. Η στρεμματική απόδοση του πασίγνωστου αυτού χόρτου υπολογίζεται σε 2 και πλέον τόνους κατ’ έτος, με την τιμή παραγωγού να κινείται στα επίπεδα των 3-3,5 ευρώ το κιλό. Με το κόστος παραγωγής να φθάνει το 1 ευρώ ανά κιλό, το καθαρό κέρδος για τον παραγωγό υπολογίζεται σε 2 ευρώ περίπου ανά κιλό.

Αξιοσημείωτη βέβαια είναι και η τεράστια «ψαλίδα» στην τιμή παραγωγού και τη λιανική τιμή πώλησης, που ξεπερνάει σε κάποιες περιπτώσεις και τα 10 ευρώ. Γεγονός που αποδεικνύει το σκάνδαλο κερδοσκοπίας στην αγορά που συντηρούν οι μεσάζοντες εις βάρος των παραγωγών και των καταναλωτών. Παρ’ όλα αυτά, όμως, παραμένει ένα προϊόν που εξασφαλίζει υψηλά κέρδη στους καλλιεργητές. Όπως αναφέρει στις «Επαγγελματικές Ευκαιρίες» ο κ. Γιάννης Κουρτάκης, παραγωγός από τον Κίσσαμο Χανίων, που μεταξύ άλλων καλλιεργεί και σταμναγκάθι, «είναι ένα εύκολο στην καλλιέργεια προϊόν, που έχει αποκτήσει μια δυναμική τα τελευταία χρόνια στην εγχώρια αγορά και διαθέτει εξαγωγική προοπτική. Το τελευταίο διάστημα υπάρχει ζήτηση για σταμναγκάθι από χώρες της Ευρώπης, όπως η Γαλλία».