Βαμβάκι: Θιασώτες ή πολέμιοι; Υποστηρικτές ή επικριτές;

Γράφουν οι γεωπόνοι:

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΥΤΡΟΥ - ΑΥΓΟΥΛΑ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΥΓΟΥΛΑΣ

Εμείς, απερίφραστα, θιασώτες και υποστηρικτές. Θα το στοιχειοθετήσουμε στη συνέχεια. Ας κάνουν και οι πολέμιοι το ίδιο. Είναι σίγουρο ότι κάπου θα συναντηθούμε, δεν ξέρουμε που, πάντως όχι στη μέση. Προς τη θέση μας θα συναντηθούμε, το πιο πιθανό.

Φυτό γνωστό από τους προϊστορικούς χρόνους το βαμβάκι, πρωτοαναπτύχθηκε σε δύο περιοχές εντελώς διαφορετικές και πολύ μακριά η μία από την άλλη: την Ασία (Ινδία) και την Αμερική.

Η Ινδία καλλιέργησε πρώτη βαμβάκι, πριν 5.000 χρόνια περίπου. Στην αρχαία Ελλάδα το έφεραν οι Φοίνικες τον 2ο π.Χ. αιώνα. Στη χώρα μας πρωτοκαλλιεργήθηκε στην περιοχή της Ηλείας με το όνομα «βύσσος», γι’ αυτό και τα υφάσματα που κατασκεύαζαν ονομάζονταν «βύσσινα». Με το σημερινό του όνομα αναφέρεται για πρώτη φορά στη νομοθεσία του Ιουστινιανού, τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Τον 10ο αιώνα μ.Χ. είχε διαδοθεί σε όλη την Ελλάδα.

Κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας καλλιεργείται στη Θεσσαλία, στις Σέρρες και στην κοιλάδα του Κηφισού και το 1910 καταλαμβάνει έκταση 90.000 στρεμμάτων. Η αύξηση της παραγωγής άρχισε ουσιαστικά στη χώρα μας το 1930, οπότε και καλλιεργήθηκαν 220.000 στρέμματα.

Για την επιστημονική και συστηματική μελέτη και την αντιμετώπιση των προβλημάτων επέκτασης και εκσυγχρονισμού της καλλιέργειας, ιδρύεται το 1931 ο Οργανισμός Βάμβακος, που διαλύεται εντελώς αδικαιολόγητα, το 2001.

Στη χώρα μας πρωτοκαλλιεργήθηκε ένα είδος βαμβακιού βραχύινο, με άσπρες ή κεραμόχροες ίνες, αποκλειστικά και μόνο για την ικανοποίηση οικιακών αναγκών των παραγωγών με κύρια περιοχή καλλιέργειας την Αμφίκλεια, κοινώς Δαδί, εξού και «Δαδιώτικο» η ποικιλία που καλλιεργήθηκε τότε.

Το βαμβάκι καλλιεργείται σε περισσότερες από 90 χώρες, για πολλές από τις οποίες, κυρίως χώρες της Αφρικής, αποτελεί κύρια πηγή εργασίας και συναλλάγματος.

Η παγκόσμια καλλιεργούμενη έκταση ανέρχεται σε 330-350 εκατ. στρέμματα (33-35 εκατ. εκτάρια) και η παραγωγή σε εκκοκκισμένο βαμβάκι φτάνει τους 20-22 εκατ. τόνους.

Η καλλιέργεια του βαμβακιού έφτασε να καταλαμβάνει στην Ελλάδα έκταση 4,5 εκατ. στρεμμάτων περίπου κατά την καλλιεργητική περίοδο 1995. Η έκταση αυτή ήταν πολύ μεγάλη αν αναλογισθεί κανείς ότι το βαμβάκι στη χώρα μας είναι μια κατεξοχήν αρδευόμενη καλλιέργεια και το σύνολο των αρδευόμενων εκτάσεων στην Ελλάδα, δεν ξεπερνά τα 13 εκατ. στρέμματα. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις βαθμιαία μειώθηκαν και υποχώρησαν κατά τις εσοδείες 2007 και 2008 στα 2,0-2,5 εκατ. στρέμματα, κυρίως λόγω της μείωσης των επιδοτήσεων από την Ε.Ε. και των χαμηλών διεθνών τιμών.

Σήμερα και ειδικότερα για τις καλλιεργητικές περιόδους 2010, 2011, 2012, η καλλιεργούμενη έκταση ανέρχεται περί τα 3 εκατ. στρέμματα και υπάρχουν θετικές προοπτικές για την περαιτέρω αύξησή τους, εξαιτίας των υψηλών διεθνών τιμών του εκκοκκισμένου και κατά συνέπεια και του σύσπορου βαμβακιού, που αναμένεται να διατηρηθούν και στις προσεχείς εσοδείες.

Τον Οκτώβριο του 2010 αυξημένη ζήτηση από την παγκόσμια κατανάλωση και το διεθνές εμπόριο, προκάλεσε μια ουσιαστική μείωση στα παγκόσμια αποθέματα της τάξης του 5%, παρά την αύξηση της παραγωγής κατά 10% περίπου εκείνη τη χρονιά. Το γεγονός αυτό επέφερε πλήρη ανάκαμψη στις τιμές του βαμβακιού, που έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ 15ετίας και εκτιμήθηκε ότι οι τιμές θα διατηρηθούν σε υψηλά επίπεδα και τα επόμενα χρόνια, λόγω της αύξησης κατανάλωσης κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η εκτίμηση εκείνη επιβεβαιώνεται καθημερινά, όπως αποδεικνύεται και από τα παρακάτω στοιχεία.

Το Μάρτιο του 2011 οι τιμές του εκκοκκισμένου βαμβακιού διεθνώς αναρριχήθηκαν σε πολύ υψηλά επίπεδα, 195 σεντς του δολαρίου/λίμπρα, για να υποχωρήσουν λίγο αργότερα (Μάιος 2011) στα 175 σεντς/λίμπρα, όταν τον Απρίλιο του 2010 ήταν 85 σεντς/λίμπρα και τον Οκτώβριο του 2010 ανήρχετο σε 130 σεντς/λίμπρα. Οι τιμές στο διεθνές εμπόριο βαμβακιού εξακολουθούν να διατηρούνται υψηλές, εξαιτίας της κατά περιόδους μειωμένης παραγωγής της Κίνας, που οφείλεται σε συχνά επαναλαμβανόμενες περιόδους ξηρασίας σε ορισμένες περιοχές ή αντίθετα πλημμυρών σε άλλες. Σημειώνουμε ότι η Κίνα είναι η μεγαλύτερη παραγωγός αλλά και η μεγαλύτερη καταναλώτρια χώρα βαμβακιού στον κόσμο.

Την ανοδική πορεία των τιμών στην αγορά του βαμβακιού ακολούθησε και η χώρα μας κατά τις τελευταίες εσοδείες, με την τιμή στον παραγωγό να ξεπερνά τα 0,50 ευρώ/κιλό σύσπορου βαμβακιού, όταν πριν από μερικές εσοδείες (2007 και 2008) η τιμή μετά βίας έφτανε τα 0,20 ευρώ/κιλό. Το γεγονός των υψηλών τιμών επιβεβαιώνεται και κατά τη φετινή εσοδεία, με τα εκκοκκιστήρια να προσφέρουν τιμές υψηλότερες των 0,42 ευρώ/κιλό.

Η Ελλάδα βρίσκεται στο βορειότερο σημείο της ζώνης καλλιέργειας του βαμβακιού, πράγμα που δεν εμποδίζει όμως την καλλιέργεια του βαμβακιού να αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές καλλιέργειές της χώρας μας, στον τομέα των φυτών της μεγάλης καλλιέργειας, τουλάχιστον για τις περιοχές της Θεσσαλίας, της Στερεάς Ελλάδας και της Κεντρικής Μακεδονίας, όπου οι αποδόσεις είναι υψηλές και η ποιότητα των παραγομένων ινών πολύ καλή. Η περιοχή της Θράκης υστερεί επειδή η ευνοϊκή περίοδος για την ανάπτυξη του βαμβακιού είναι μικρή, με αποτέλεσμα οι αποδόσεις του βαμβακιού ανά στρέμμα να είναι μικρές και η ποιότητα των ινών του προβληματική. Ο χάρτης καλλιέργειας του βαμβακιού στη χώρα μας πρέπει να επαναπροσδιοριστεί και η καλλιέργεια να εντοπιστεί στις πιο ευνοϊκές περιοχές, όπως σε αυτές της Θεσσαλίας, της Στερεάς Ελλάδας και της Αν. Μακεδονίας (Θεσσαλονίκη, Σέρρες).

Οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις που καλλιεργούν βαμβάκι στη χώρα μας ανέρχονται γύρω στις 70.000 και σε αυτούς που απασχολούνται γενικότερα προστίθενται 100.000 υπάλληλοι και εργάτες που δραστηριοποιούνται στους τομείς της μεταποίησης και της διακίνησης των προϊόντων του βαμβακιού.

Οι μέσες στρεμματικές αποδόσεις σε σύσπορο βαμβάκι που σημειώνονται στη χώρα μας, όπως αναφέρθηκε, είναι αρκετά καλές (280-290 κιλά) και η ποιότητα των παραγομένων ινών υψηλή. Οι λόγοι στους οποίους οφείλονται αυτά τα αποτελέσματα είναι -εκτός των άλλων- και το γεγονός ότι ο επενδεδυμένος στον τομέα του βαμβακιού εξοπλισμός είναι αξιόπιστος, σε ό,τι αφορά την τεχνική του υποδομή και πολύ αξιόλογος όσον αφορά τα οικονομικά του μεγέθη. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι μέσες στρεμματικές αποδόσεις στη χώρα μας πενταπλασιάστηκαν από το 1930 έως και σήμερα.

Το βαμβάκι αποτελούσε και αποτελεί για τη χώρα μας, μια πολύ σημαντική καλλιέργεια, αφού ως πρώτη ύλη τροφοδοτεί μια σειρά μεταποιητικών βιομηχανιών και βιοτεχνιών, όπως εκκοκκιστήρια, κλωστήρια, υφαντήρια, πλεκτήρια, βαφεία, εργοστάσια κατασκευής ενδυμάτων και ετοίμων βαμβακερών ειδών, σπορελαιουργεία, εργοστάσια ζωοτροφών κ.ά., που πολλαπλασιάζουν μέχρι και 20 φορές την αρχική του αξία.

Παράλληλα έχει κατηγορηθεί και ως καλλιέργεια εντάσεως εισροών που επιβαρύνει το περιβάλλον και αδυνατίζει τους φυσικούς πόρους. Κατηγορείται συγκεκριμένα ως καλλιέργεια υψηλών απαιτήσεων σε νερό και θρεπτικά στοιχεία, που αποτελεί τη μισή αλήθεια γιατί η άλλη μισή είναι ότι υπάρχουν καλλιέργειες περισσότερο υδατοβόρες, όπως ο αραβόσιτος και το ρύζι και καλλιέργειες που εξαντλούν πολύ περισσότερο το έδαφος, όπως ο αραβόσιτος. Το βαμβάκι δεν αφαιρεί πολλά στοιχεία από το έδαφος, αφού μετά τη συγκομιδή του παραμένει στο χωράφι περίπου το 77% της φυτικής μάζας (στελέχη, ρίζες, φύλλα). Αξίζει να σημειωθεί επίσης, ώστε να γίνει πεποίθηση στους βαμβακοπαραγωγούς, ότι το φυτό έχει τη δυνατότητα να παράγει τον ίδιο όγκο σύσπορου βαμβακιού, με πολύ μικρότερες ποσότητες ανόργανων λιπασμάτων από αυτές που συνήθως χρησιμοποιούνται και με πολύ λιγότερο νερό ανά στρέμμα, εάν τα λιπάσματα και το νερό χορηγηθούν στον κατάλληλο, κατά περίπτωση χρόνο. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερο όφελος για τον παραγωγό (μικρότερο κόστος) και μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση.

Προκύπτει λοιπόν αβίαστα το συμπέρασμα ότι η καλλιέργεια του βαμβακιού για τη χώρα μας είναι μια αναντικατάστατη καλλιέργεια, υπό την προϋπόθεση ότι η έκταση που θα καλλιεργηθεί συνολικά δεν θα υπερβαίνει τα 2,5-3 εκατ. στρέμματα. Οι περιοχές που θα επιλεγούν θα πρέπει να βρίσκονται στις πιο ευνοϊκές για το βαμβάκι περιοχές της Ελλάδας και οι καλλιεργητικές φροντίδες που θα εφαρμοσθούν θα σεβαστούν τους κανόνες της ολοκληρωμένης διαχείρισης της παραγωγής, λαμβάνοντας επιπλέον σοβαρά υπόψη το κόστος παραγωγής, με αποτέλεσμα να προκύπτει το βέλτιστο γεωργικό εισόδημα.