Οι πολυεθνικές ελέγχουν σπόρους και φυτώρια

Παρά τις μεμονωμένες προσπάθειες για τη δημιουργία «τραπεζών σπόρων», η χώρα μας παραμένει ουραγός στον τομέα παραγωγής, με αποτέλεσμα σε πολλές καλλιέργειες να εξαρτάται από άλλες χώρες, πολλές φορές ανταγωνιστικές των ελληνικών προϊόντων. Αυτή την περίοδο στην Κομισιόν οι αρμόδιες επιτροπές συζητούν για μια ακόμη φορά το θέμα των σπόρων και των «εθνικών ποικιλιών», επαναφέροντας στην επικαιρότητα το τεράστιο πρόβλημα έλλειψης πολλαπλασιαστικού υλικού για τη χώρα μας. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ως χώρα αντιμετωπίζουμε σε σπόρους καλαμποκιού και κηπευτικών.

Ειδικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι το 96% των παραδοσιακών ελληνικών ποικιλιών έχουν χαθεί και σήμερα η χώρα διαθέτει ετησίως περισσότερα από 100 εκατομμύρια ευρώ για προμήθεια πολλαπλασιαστικού υλικού. Και αν το ποσό αυτό δεν... σοκάρει, ωστόσο δείχνει ότι η Ελλάδα είναι απόλυτα εξαρτημένη από χώρες όπως η Αμερική, η Γαλλία, η Ισπανία για το καλαμπόκι. Εισαγωγές γίνονται επίσης από την Ιταλία, την Ολλανδία, το Ισραήλ. Χαρακτηριστικό της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί στην παραγωγή των σπόρων είναι ότι μόλις τρεις εταιρείες σε παγκόσμιο επίπεδο ελέγχουν τουλάχιστον τα 4/5 του πολλαπλασιαστικού υλικού για βαμβάκι, σιτηρά, καλαμπόκι και ελαιοκράμβη.

Η τάση που κυριαρχεί αυτή την περίοδο είναι η ανάπτυξή τους σε όλο τον κόσμο, δημιουργώντας κέντρα παραγωγής σε συγκεκριμένες χώρες που οι εκτάσεις και τα μεροκάματα είναι φθηνά. Μια τέτοια χώρα είναι η Ρουμανία, η οποία παρέχει «διευκολύνσεις» σε πολυεθνικές.

Που είναι η… έρευνα;

Τραγική είναι η κατάσταση που επικρατεί στην παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού για τα κηπευτικά, όπου η Ελλάδα εξαρτάται σε πολύ υψηλό ποσοστό από τις εισαγωγές. Και όλα αυτά επειδή ακόμη στη χώρα μας η έρευνα είναι στα «σπάργανα», παρά το γεγονός ότι η χώρα έχει ένα μοναδικό πλεονέκτημα: ήδη στην τράπεζα γενετικού υλικού έχουν καταγραφεί 14.000 ποικιλίες φυτών, που σημαίνει ότι η ανάπτυξή τους θα δώσει «νέα εργαλεία» στα χέρια των παραγωγών που θέλουν να ξεφύγουν από τις παραδοσιακές καλλιέργειες. Εκτός του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ (πρώην ΕΘΙΑΓΕ), που έχει αναπτύξει ένα σχετικά καλό δίκτυο έρευνας, στην υπόθεση «σωτηρίας» των ελληνικών ποικιλιών έχουν μπει και άλλοι φορείς ή ομάδες ατόμων (Πελίτι, Αρχιπέλαγος, Δρυάδες), οι οποίοι προσφέρουν σπόρους σε παραγωγούς με σκοπό την καλλιέργεια και τη διάδοση των σπόρων, δημιουργώντας μια αλυσίδα η οποία επεκτείνεται σε όλη τη χώρα.

Εκ των πρωταγωνιστών σε αυτή τη «μάχη» είναι και η γυναικεία Μονή του Τιμίου Προδρόμου στον Κίσσαβο, όπου υπάρχει και λειτουργεί τράπεζα σπόρων χιλιάδων ποικιλιών. Όμως οι προσπάθειες αυτές κινούνται στο επίπεδο του εθελοντισμού, χωρίς τη δυνατότητα παραγωγής μεγάλων ποσοτήτων σπόρων που θα αποδεσμεύσουν τη χώρα μας από τις εισαγωγές. Δυστυχώς για την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, ειδικά στην Ευρώπη, αγοράζοντας μικρές εγχώριες εταιρείες, ελέγχοντας ακόμη περισσότερο την αγορά.

Προβλήματα στην παραγωγή

Εκτός του προβλήματος της εξάρτησης της παραγωγής από το εξωτερικό, οι αθρόες εισαγωγές προκαλούν και άλλα προβλήματα που έχουν να κάνουν με την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, τα οποία χάνουν σταδιακά τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τα κηπευτικά.

Το άλλο πρόβλημα, που αφορά κυρίως το πολλαπλασιαστικό υλικό των λεγόμενων νέων καλλιεργειών (ιπποφαές, ρόδια, αρωματικά κ.λπ.), έχει να κάνει με την αδυναμία προσαρμογής του στο μικροκλίμα κάθε περιοχής, με αποτέλεσμα πολλοί παραγωγοί να έχουν χάσει πολλά χρήματα, αφού τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που αναμένονταν. Η κατάσταση αυτή έχει προκαλέσει αναστάτωση στους παραγωγούς, οι οποίοι τελευταία αρχίζουν να αναζητούν υλικό με ελληνική ταυτότητα, επενδύοντας στην ποιότητα, την αντοχή και βεβαίως στην προσαρμοστικότητα. Παρά τη «στροφή», όμως, ακόμη και στον πατατόσπορο έχουμε τεράστια ελλείμματα, που αγγίζουν έως και το 80%.

Ωστόσο, η ανάγκη χρήσης ελληνικών σπόρων σε μεγάλες καλλιέργειες, μερικές φορές έχει προκαλέσει και σοβαρά προβλήματα σε ολόκληρες περιοχές. Όπως, για παράδειγμα, συνέβη πέρσι στη Βόρεια Ελλάδα, όταν παραγωγοί οσπρίων χρησιμοποίησαν ντόπιους σπόρους, οι οποίοι όμως δεν πληρούσαν τους κανόνες φυτο-υγείας, με αποτέλεσμα να έχουμε μείωση της παραγωγής τους. Για να αποφεύγονται ανάλογα φαινόμενα οι ειδικοί επιμένουν ότι είναι απαραίτητο οι παραγωγοί να προμηθεύονται σπόρους πιστοποιημένους και να μην διακινδυνεύουν να προχωρούν «σε προσωπικές επιλογές, οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν το σύνολο της παραγωγής».

Τι πρέπει να γνωρίζουν οι επίδοξοι παραγωγοί σπόρων

Η παραγωγή σπόρων όχι μόνο δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά όποιος επιχειρήσει να ασχοληθεί με αυτούς θα πρέπει να έχει υπόψη του βασικές αρχές που διέπουν την ανάπτυξη πολλαπλασιαστικού υλικού. Σήμερα στη χώρα μας οι παραγωγοί σιτηρών καλλιεργούν 69 ποικιλίες, ενώ 67 είναι οι ποικιλίες κτηνοτροφικών φυτών και οσπρίων. Οι ποικιλίες βαμβακιού δεν ξεπερνούν τις 10, ενώ 34 είναι οι ποικιλίες καπνών και 62 αυτές των κηπευτικών. Τα περισσότερα στρέμματα για την παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού καλύπτονται για την παραγωγή σκληρού σιταριού, αγγίζοντας τις 12.000 στρέμματα. Για το μαλακό σιτάρι καλλιεργούνται 685 στρέμματα. Σε έκταση περίπου 2.000 στρεμμάτων καλλιεργείται το ρύζι, ο πατατόσπορος σε 1.000 στρέμματα και το κοκκάρι 500 στρέμματα. Σε πολύ λιγότερες εκτάσεις αναπτύσσονται μοσχεύματα αμπελιών (160 στρέμματα) ελιές (450 στρ.), οπώρες (330 στρ.) και δασικά φυτά (30 στρ.).

Οι αντίστοιχες παραγωγές σπόρων σε τόνους είναι: μαλακό σιτάρι 351, σκληρό σιτάρι 8.900, ρύζι 1.420, πατατόσπορος 1.500, κοκκάρι 450, μοσχεύματα αμπελιών 3.170.500, ελιές 1.380.520, οπώρες 4.000.000 και δασικά 425.000. Η σχετική νομοθεσία δεν βάζει όρους για το ποιος θα είναι ο φορέας παραγωγής πολλαπλασιαστικού υλικού, όμως για οποιονδήποτε επιχειρήσει παραγωγή φυτωρίων και σπόρων απαιτείται άδεια, η οποία υποβάλλεται στα Τοπικά Κέντρα Ελέγχου και Πιστοποίησης Πολλαπλασιαστικού Υλικού και Ελέγχου Λιπασμάτων.

Προϋποθέσεις

Βασικές προϋποθέσεις για την έγκριση της επιχείρησης, σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία, είναι:

- Ιδιόκτητη ή ενοικιαζόμενη έκταση όχι μικρότερη των δύο στρεμμάτων αρδευόμενη.

- Το έδαφος θα πρέπει να είναι γόνιμο και η περιεκτικότητα σε ολικό ανθρακικό ασβέστιο κάτω του 30%. Για τα στοιχεία αυτά απαιτείται δειγματοληψία εδάφους αλλά και νερού που γίνεται από το τοπικό κέντρο, ενώ η ανάλυσή τους γίνεται από κρατικά εργαστήρια.

- Η συγκεκριμένη έκταση δεν θα πρέπει να έχει προσβληθεί ασθένειες και ιούς.

- Μόνιμη ή μερική απασχόληση γεωπόνου.

- Μηχανολογικός εξοπλισμός και εγκαταστάσεις που να καλύπτουν το είδος του φυτού και των σπόρων.

- Το κόστος για την έναρξη της επιχείρησης, εκτός των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού φτάνει τα 245 ευρώ.

Η άδεια ανανεώνεται κάθε πέντε χρόνια, ενώ τα παραγόμενα φυτά ή οι σπόροι θα πρέπει να είναι καταχωρημένα στον εθνικό κατάλογο. Οι παραπάνω προδιαγραφές αποτελούν «την ασφαλιστική δικλίδα για την παραγωγή φυτωρίων και σπόρων», ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί παρατυπίες... με συνέπειες στην ίδια την παραγωγοί.

«Πελίτι»: Η ελληνική απάντηση

Η παραγωγή σπόρων και φυτωρίων μπορεί σε επαγγελματικό επίπεδο να απαιτεί πολλά, ωστόσο για κάποιους ερασιτέχνες αγρότες ή για εκείνους που επιμένουν ελληνικά η εναλλακτική κοινότητα «Πελίτι», την οποία εμπνεύστηκε ο κ. Παναγιώτης Σαϊνατούδης, μπορεί να δώσει δωρεάν σπόρους για την αναπαραγωγή τοπικών ποικιλιών.

Όπως αναφέρεται σχετικά στο site της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης, η οποία άρχισε να δραστηριοποιείται από το 1995: «Από χέρι σε χέρι και από γενιά σε γενιά, για να μην χάσουμε αύριο αυτά που έχουμε σήμερα». Η έδρα του «Πελίτι» είναι στο Μεσοχώρι Παρανεστίου και έχει 10 τοπικές ομάδες σε διάφορες περιοχές της χώρας.

Οι βασικοί στόχοι του «Πελίτι» είναι:

- η συλλογή, διατήρηση και διάδοση των ντόπιων ποικιλιών,

- η ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών χωρίς τη μεσολάβηση του χρήματος,

- η δημιουργία μιας εναλλακτικής κοινότητας με κύριο άξονα τη διατήρηση των ντόπιων ποικιλιών. Σε όλη τη διάρκεια του χρόνου πραγματοποιούνται εξερευνητικές αποστολές στην ηπειρωτική και τη νησιώτικη χώρα.

Το Πελίτι από το 1995 έως σήμερα έχει διανέμει πάνω από 2.000 ποικιλίες λαχανικών, σιτηρών κ.λπ., σε περισσότερους από 120.000 ερασιτέχνες και επαγγελματίες καλλιεργητές.

Αποστολές σπόρων

Το Πελίτι έχει τη δυνατότητα να δίνει μικρές ποσότητες σπόρων σε καλλιεργητές.

Οι σπόροι αυτοί είναι αβελτίωτες ποικιλίες και δίνονται δωρεάν από το Πελίτι. Η περίοδος αποστολής σπόρων από το Πελίτι μέσω των ΕΛ.ΤΑ. είναι από τον Οκτώβριο έως το Φεβρουάριο. Δωρεάν σπόροι διανέμονται και μέσα από τις εκδηλώσεις του Πελίτι. Υπολογίζεται ότι διανέμουν δωρεάν πάνω από 20.000 φακελάκια με σπόρους το χρόνο. Την περίοδο Οκτωβρίου 2012 – Φεβρουαρίου 2013 απαντήθηκαν 2.000 γράμματα μόνο από το γραφείο του Πελίτι.

Πανελλαδική γιορτή ανταλλαγής ντόπιων ποικιλιών

Το Μάρτιο του 1999 το Πελίτι οργάνωσε την πρώτη συνάντηση ανταλλαγής ντόπιων ποικιλιών στην Κάρπη του Νομού Κιλκίς. Αυτή η πρώτη συνάντηση μετεξελίχθηκε στην Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών. Το Σάββατο 11 Μαΐου του 2013 θα πραγματοποιηθεί η 13η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών στη γη του Πελίτι, στο Μεσοχώρι του Δήμου Παρανεστίου, στο Νομό Δράμας.

Από την 5η Πανελλαδική Γιορτή καθιερώθηκε ως χρόνος διεξαγωγής το Σάββατο μετά το Πάσχα και από τη 10η Πανελλαδική πραγματοποιείται στη γη του Πελίτι, στο Μεσοχώρι του Δήμου Παρανεστίου.

Οι στόχοι της γιορτής είναι:

1. Να δοθούν σε όσο το δυνατόν περισσότερους καλλιεργητές παραδοσιακές ποικιλίες λαχανικών, σιτηρών κ.ά.

2. Να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους οι καλλιεργητές ντόπιων ποικιλιών και να ανταλλάξουν ποικιλίες, πληροφορίες και εμπειρίες.

3. Να βρουν παραδοσιακές ποικιλίες οι καλλιεργητές που δεν έχουν παραδοσιακούς σπόρους.

4. Να γίνουν όλες οι ανταλλαγές ελεύθερα χωρίς τη μεσολάβηση του χρήματος. Από το 2000 δημιουργήθηκαν από το Πελίτι «κέντρα» στα κατά τόπους αγροκτήματα σε πολλές περιοχές της χώρας, με σκοπό τη ζωντανή διατήρηση, διάδοση και διάσωση των ντόπιων ποικιλιών.

Είναι ένας χάρτης για το πού υπάρχουν καλλιεργητές παραδοσιακών ποικιλιών. Το πώς καλλιεργούνται οι ποικιλίες είναι ένα δεύτερο θέμα για το Πελίτι στο συγκεκριμένο δίκτυο.

Τα «κατά τόπους αγροκτήματα» είναι ένας χάρτης που καταγράφει τους καλλιεργητές, την περιοχή τους και τις ποικιλίες που διατηρούν.

Τοπικές ομάδες του Πελίτι

Από το 2006 έχουν ξεκινήσει να «φυτρώνουν» σε διάφορες περιοχές της χώρας τοπικές ομάδες του Πελίτι, με κύριο μέλημα τη διοργάνωση των εκδηλώσεων σε τοπικό επίπεδο.

Σήμερα ομάδες υπάρχουν στους Νομούς:

- Ροδόπης (Ομάδα Κομοτηνής) - Θεσσαλονίκης

- Β. Α. Αιγαίου (Ομάδα Λήμνου)

- Κοζάνης (Ομάδα Κοζάνης)

- Ιωαννίνων (Ομάδα Ιωαννίνων)

- Μαγνησίας (Ομάδα Αλμυρού)

- Ευβοίας (Ομάδα Ευβοίας)

- Αιτωλοακαρνανίας (Ομάδα Περατιάς)

- Αττικής (Ομάδα Αίγινας)

- Ηλείας (Ομάδα Αρχαίας Ολυμπίας)